Το ελληνικό λεξιλόγιο από τον Όμηρο μέχρι σήμερα (άρθρο του Γ. Παπαναστασίου) Posted by sarant στο 23 Μαΐου, 2018 9 Votes Στη Θεσσαλονίκη όπου είχα πάει τις προάλλες, ειχα τη χαρά να κάνω τη γνωριμια του καθηγητή Γιώργου Παπαναστασίου, Αναπληρωτή Καθηγητή Ιστορικής Γλωσσολογίας του Α.Π.Θ. και Διευθυντή του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών (Ιδρύματος Μ. Τριανταφυλλίδη). Χάρηκα όταν μου είπε ότι μας διαβάζει και ακομα περισσότερο χάρηκα όταν, μερικές μέρες αργότερα, μου έστειλε δυο άρθρα που έχουν θεμα που ενδιαφέρει πολύ το ιστολόγιο: τον γλωσσικό δανεισμό και τη συγκρότηση του λεξιλογιου της ελληνικής. Δημοσιευω σήμερα το πρώτο από αυτά και στο κοντινο μέλλον θα δημοσιεύσω και το άλλο, που εξετάζει «την άλλη όψη του νομίσματος» δηλαδή τα ελληνικά δάνεια σε ξένες γλώσσες. Και τα δυο άρθρα δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «Ελιμειακά» του Συλλόγου Κοζανιτών Θεσσαλονίκης. Προειδοποιώ πως το άρθρο είναι μεγάλο, αλλά δεν θα βόλευε τη συζήτηση να το κόψω σε δύο μέρη. Νομίζω άλλωστε πως αξίζει ο κόπος που θα κάνετε να το διαβάσετε. Κάποιες παράγραφοι του άρθρου θα μπορούσαν να δώσουν έναυσμα για χωριστά άρθρα του ιστολογίου -κάτι που μπορεί να γινει στο μέλλον. «ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΜΗΡΟ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ» Γιώργος Κ. Παπαναστασίου A΄. Προϊστορική, πρωτοϊστορική και αρχαϊκή εποχή. Είναι η περίοδος που ξεκινάει από την ινδοευρωπαϊκή προϊστορία και φτάνει ως τον 6ο αιώνα, συμπεριλαμβάνοντας τον Όμηρο, το πρώτο εκτενές αρχαιοελληνικό κείμενο, που ανάγεται στον 8ο αιώνα π.Χ. και μας παρέχει μια ολοκληρωμένη εικόνα του πρώιμου ελληνικού λεξιλογίου. (Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο Όμηρος δεν είναι το αρχαιότερο ελληνικό κείμενο. Παλαιότερα κατά αρκετούς αιώνες, αφού χρονολογούνται περίπου από το 1500 έως το 1200 π.Χ., είναι μικρά, επιγραφικά κείμενα που βρέθηκαν γραμμένα σε πήλινες πινακίδες στα ανάκτορα της Πύλου, της Κνωσού, των Μυκηνών, της Τίρυνθας, της Θήβας και άλλων πόλεων της μυκηναϊκής εποχής. Η μικρή έκταση, όμως, των κειμένων αυτών και η φύση τους, καθώς είναι σε μεγάλο βαθμό καταγραφές λογιστικού τύπου, δεν μας παρέχουν τη λεξιλογική ποικιλία που βρίσκουμε αργότερα στα ομηρικά έπη.) Ένα τμήμα του αρχαϊκού λεξιλογίου είναι κληρονομημένο από μια προϊστορική γλώσσα, που την ονομάζουμε ινδοευρωπαϊκή, από την οποία προέρχονται η ελληνική, η λατινική, η ινδική, η περσική, η αρμενική, οι σλαβικές γλώσσες, αλλά και η αγγλική, η γερμανική, η ολλανδική. Εδώ ανήκουν λέξεις όπως πατήρ, μήτηρ, φράτηρ 'αδελφός', θυγάτηρ, υ?ός, ?νήρ 'άντρας', γυνή 'γυναίκα', ο?κος, δόμος 'σπίτι', πόλις, θύρα, ?δομαι 'τρώω', πίνω, ?λς 'αλάτι', μέλι, ?γρός, βο?ς 'βόδι', α?ξ 'κατσίκα', ?ϊς 'πρόβατο', ?ς 'γουρούνι', ?ππος, δρ?ς 'βαλανιδιά', φύομαι 'φυτρώνω', ?ρόω 'οργώνω', σπείρω 'σπέρνω', ?μέλγω 'αρμέγω', ?φαίνω κτλ. Ακόμη και μικρές φράσεις, όπως κλέος ?φθιτον 'αθάνατη δόξα', δωτ?ρες ?άων 'δωρητές αγαθών', οι οποίες μαρτυρούνται στον Όμηρο, υπήρχαν ήδη στην πρωτοϊνδοευρωπαϊκή. (Ίσως είναι χρήσιμη μια μικρή παρένθεση για την πρωτοϊνδοευρωπαϊκή, αυτή τη μητέρα-γλώσσα από την οποία προέρχονται τα ελληνικά, τα λατινικά και οι λατινογενείς γλώσσες [ιταλικά, γαλλικά, ισπανικά κτλ.], τα ινδικά, αλλά και τα αγγλικά, τα γερμανικά, τα ολλανδικά κτλ. Ας δούμε αυτές τις ομοιότητες: αρχαίο ελληνικό πατήρ, λατινικό pater [> γαλλικό pere, ιταλικό padre], ινδικό pitar-, αγγλικό father, γερμανικό Vater· αρχαίο ελληνικό μήτηρ, λατινικό mater [> γαλλικό mere, ιταλικό madre], ινδικό matar-, αγγλικό mather, γερμανικό Mutter· αρχαίο ελληνικό δύο, λατινικό duo [> γαλλικό deux, ιταλικό duo], ινδικό dva-, αγγλικό two, γερμανικό zwei· αρχαίο ελληνικό τρε?ς, λατινικό tres [> γαλλικό trois, ιταλικό tre], ινδικό trayas, αγγλικό three, γερμανικό drei· αρχαίο ελληνικό ?ξ, λατινικό sex [> γαλλικό six, ιταλικό sei], ινδικό saks-, αγγλικό six, γερμανικό sechs, κτλ. Αυτές οι λέξεις μοιάζουν η μία με την άλλη, επειδή έχουν κοινή προέλευση. Καθεμιά τους προέρχεται από την ίδια λέξη αυτής της παλαιάς γλώσσας που την έχουμε ονομάσει πρωτοϊνδοευρωπαϊκή, συγκεκριμένα από τις μορφές *ph1ter, *mater, *duo, *treies, *sex. Θα μείνουμε απλώς στη διαπίστωση των ομοιοτήτων ανάμεσα στις λέξεις αυτών των γλωσσών και στην κοινή ινδοευρωπαϊκή καταγωγή τους, γιατί κάθε απόπειρα να αναλύσουμε περισσότερο αυτή την κατάσταση απλώς θα μας έβγαζε από τον στόχο αυτού του κειμένου.) Εκτός όμως από τις κληρονομημένες λέξεις ινδοευρωπαϊκής προέλευσης, τόσο στον Όμηρο όσο και στα παλαιότερα κείμενα των μυκηναϊκών πινακίδων, υπάρχουν δάνεια από άλλες γλώσσες. Λέξεις όπως χρυσός, λαβύρινθος, σέλινον, σ?τος 'σιτάρι', σήσαμον 'σουσάμι', κέρασος 'κεράσι' κτλ. ανήκουν σε αυτή την κατηγορία, των πολύ πρώιμων δανείων. Είναι δηλαδή λέξεις που η αρχαία ελληνική δεν τις κληρονόμησε από την πρωτοϊνδοευρωπαϊκή, αλλά τις γνώρισε από άλλες γλώσσες με τις οποίες ήρθε σε επαφή και τις ενσωμάτωσε στο ελληνικό λεξιλόγιο. Την προέλευση ορισμένων από αυτές την αναγνωρίζουμε με μεγαλύτερη ή μικρότερη βεβαιότητα, π.χ. οι μυκηναϊκές και στη συνέχεια ομηρικές λέξεις χρυσός και χιτών γνωρίζουμε ότι είναι σημιτικής προέλευσης, προέρχονται δηλαδή από κάποια σημιτική γλώσσα (σημιτικές γλώσσες είναι μεταξύ άλλων η αρχαία αιγυπτιακή, η εβραϊκή, η φοινικική, αλλά και η σύγχρονη αραβική), αν και δεν έχουμε προσδιορίσει ποια ακριβώς είναι η πηγή τους. Αντίθετα, τα περισσότερα γράμματα του αλφαβήτου, π.χ. ?λφα, β?τα, γάμμα, γνωρίζουμε ότι έχουν φοινικική προέλευση. Στη συντριπτική πλειονότητα όμως των πολύ πρώιμων δανείων συναντούμε πολύ μεγαλύτερες δυσκολίες ως προς τον εντοπισμό της προέλευσής τους, καθώς αυτά συχνά προέρχονται από γλώσσες από τις οποίες δεν μας σώζονται τόσο παλαιά γραπτά τεκμήρια, ενώ μερικές φορές δεν μας σώζονται ούτε νεότερα. Για να είμαστε απόλυτα ακριβείς, υπάρχουν και γλώσσες που μας είναι εντελώς άγνωστες. Κάποιες μάλιστα φαίνεται να ομιλούνταν μέσα στον ελλαδικό χώρο, από τους προγενέστερους κατοίκους του, αυτούς που ονομάζουμε Προέλληνες και τις γλώσσες τους προελληνικές. Αν και διαθέτουμε μερικά γραπτά κείμενα από αυτές τις γλώσσες, δεν μπορούμε να τα διαβάσουμε, γιατί, εκτός των άλλων, είναι γραμμένα σε άγνωστες γραφές. Τέτοια είναι η περίπτωση της γραμμικής Α, μιας συλλαβικής γραφής που κρύβει μια προελληνική γλώσσα της Κρήτης, η οποία μας είναι ακατανόητη. Μιλάμε, στην περίπτωση αυτή, για μια γραφή μη αποκρυπτογραφημένη και για μια γλώσσα άγνωστη. Από μια τέτοια άγνωστη σε μας προελληνική γλώσσα προέρχονται οι αρχαίες ελληνικές λέξεις δάφνη, σαγήνη 'είδος μεγάλου διχτυού', σάλπιγξ 'σάλπιγγα'. Ας αφήσουμε όμως το ζήτημα της προέλευσης των παλαιών αυτών λέξεων και ας ρίξουμε μια ματιά στην τύχη του μυκηναϊκού και του ομηρικού λεξιλογίου. Μεγάλο τμήμα του επιβιώνει μέχρι σήμερα, είτε με την ίδια είτε συνηθέστερα με παραλλαγμένη μορφή. Μεταξύ άλλων: πόλεμος, θάλασσα, θεός, ?νθρωπος, ?ρχομαι, φεύγω, φίλος, παλάμη, πατήρ > πατέρας, μήτηρ > μητέρα, ?νήρ > άντρας, γυνή > γυναίκα, νόος > νο?ς, παραδείγματα που δείχνουν τη λεξιλογική συνέχεια μεταξύ αρχαίας (ήδη ομηρικής) ελληνικής και της σύγχρονης γλώσσας μας. Πολλές όμως είναι και οι λέξεις που έκτοτε εξαφανίστηκαν, είτε παραχωρώντας τη θέση τους σε άλλες, π.χ. πόσις 'ο σύζυγος', κασίγνητος 'αδερφός', πτολίεθρον 'κάστρο', σπέος 'σπηλιά', ?νιαυτός 'χρονιά', ή επειδή εξυπηρετούσαν απλώς τις εκφραστικές ανάγκες των ποιητών της επικής παράδοσης, η οποία σταμάτησε στο τέλος της αρχαϊκής εποχής, π.χ. γλαυκώπις 'με μάτια κουκουβάγιας', επίθετο της θεάς Αθηνάς, νεφεληγερέτης 'αυτός που μαζεύει τα σύννεφα', επίθετο του Δία. Οι λέξεις αυτές ανήκουν στο ποιητικό λεξιλόγιο της εποχής, είναι κατασκευασμένες από τους ίδιους τους ποιητές της επικής παράδοσης, όπως ο Όμηρος, και, όταν η παράδοση αυτή σταματά, εξαφανίζονται μαζί της. Β'. Τη δεύτερη περίοδο στην ιστορία του ελληνικού λεξιλογίου την ονομάζουμε κλασική. Η προηγούμενη αρχαϊκή εποχή προφανώς κληρονομεί στην κλασική μεγάλο τμήμα του λεξιλογίου της. Από την άλλη, τόσο οι λαοί που αναφέρθηκαν όσο και νέοι που έρχονται στο προσκήνιο επηρεάζουν σημαντικά την ελληνική ιστορία, την κοινωνία και, επομένως, τη γλώσσα: Φρύγες, Λυδοί, Αιγύπτιοι, Φοίνικες. Ένας από αυτούς που θα ασκήσουν μακρόχρονη επίδραση είναι οι Πέρσες, με τους οποίους οι Έλληνες θα βρίσκονται σε διαρκή επαφή, αρχικά από τον 6ο ως τον 4ο αιώνα πολεμική, και μετά συνύπαρξης, όταν η Περσική Αυτοκρατορία θα καταλυθεί από τον Μέγα Αλέξανδρο και τα εδάφη της θα περάσουν σε ελληνική κυριαρχία. Η επαφή των δύο γλωσσών έχει ως αποτέλεσμα την είσοδο στο ελληνικό λεξιλόγιο λέξεων όπως, π.χ., μάγος, στην περσική είναι όνομα μιας φυλής, σατράπης, παρασάγγης 'μονάδα μέτρησης μήκους' - ας θυμηθούμε τη σημερινή έκφραση απέχει παρασάγγας -, παράδεισος με την αρχική σημασία 'κήπος'. Σημιτικές γλώσσες όπως τα αιγυπτιακά, τα φοινικικά, τα εβραϊκά, επίσης συνεισφέρουν στο αρχαίο ελληνικό λεξιλόγιο, για παράδειγμα, άρραβών, περιστερά, φαραώ. Οι Φρύγες, ο λαός που είχε ως μυθολογικό του βασιλιά τον Μίδα, που ό,τι έπιανε στα χέρια του γινόταν χρυσάφι, δάνεισαν και αυτοί λέξεις στο ελληνικό λεξιλόγιο, μεταξύ άλλων τη λέξη τάπης 'χαλί', από την οποία προέρχεται το σημερινό τάπητας. Από την άλλη, οι αλλαγές στις συνθήκες του πολιτισμού οδηγούν αφενός στην εξαφάνιση λέξεων που δεν χρειάζονται πλέον και αφετέρου στη δημιουργία νέων που ανταποκρίνονται στις καινούργιες συνθήκες που δημιουργούνται. Τι σημαίνει αυτό πρακτικά; Ας σκεφτούμε το πολιτικό σύστημα. Από την αρχαϊκή εποχή που οι πόλεις διοικούνται από τυράννους (δηλαδή αριστοκράτες οι οποίοι συγκεντρώνουν στα χέρια τους την εξουσία, αλλά ενδιαφέρονται για το κοινό καλό) περνάμε στη δημοκρατική οργάνωση, π.χ. στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις, και η αλλαγή αυτή έχει τεράστιες επιπτώσεις στο λεξιλόγιο. Δεν είναι τυχαίο, για παράδειγμα, που η λέξη δημοκρατία πρωτοεμφανίζεται αυτή την εποχή ως σύνθετη από το δήμος και το κρατώ. Και μαζί της εμφανίζεται ένα ολόκληρο λεξιλογικό πεδίο, αυτό που ονομάζουμε λεξιλόγιο της δημοκρατίας, π.χ. δημαγωγώ, δημηγορία, δημοτελής 'με δημόσια δαπάνη', δημοτερπής 'δημοφιλής'. Η εποχή αυτή χαρακτηρίζεται, επίσης, από ραγδαία ανάπτυξη των επιστημών, της φιλοσοφίας, της ιστορίας κτλ., και η ανάπτυξη αυτή έχει αντίκτυπο στο λεξιλόγιο. Η σύνθεση και η παραγωγή ως διαδικασίες σχηματισμού νέων λέξεων παρουσιάζουν ιδιαίτερη επίδοση, καθώς αποτελούν τους βασικούς τρόπους σχηματισμού λέξεων για την απόδοση των νέων απαραίτητων εννοιών: σε κείμενα π.χ. του Ιπποκράτη συναντούμε πλήθος καινούργιων ιατρικών όρων, όπως κεφαλαλγία 'πονοκέφαλος', φλεβοτομία 'τομή φλέβας', καρδιαλγικός 'που υποφέρει από πόνο στην καρδιά' κτλ. Η ίδια η λέξη φιλοσοφία και μέρος του φιλοσοφικού λεξιλογίου, π.χ.αναλυτικός, συνθετικός, συλλογισμός κτλ., είναι δημιουργήματα αυτής της περιόδου. Άλλες λέξεις πάλι αλλάζουν σημασία ή αποκτούν νέες για τους ίδιους λόγους, π.χ. το τύραννος 'απόλυτος άρχοντας' εξελίσσεται σε 'τύραννος'. Γ'. Το πέρασμα από την κλασική στην τρίτη εποχή, αυτή που ονομάζουμε ελληνιστική και ελληνορωμαϊκή, σημαδεύεται από την τεράστια εξάπλωση του ελληνισμού με τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου, και τις συνακόλουθες επιπτώσεις που η εξάπλωση αυτή είχε στην ελληνική γλώσσα. Η πρώτη επίπτωση συνδέεται με εσωτερικές διεργασίες που συμβαίνουν στο επίπεδο της ελληνικής, όπως η σταδιακή εξαφάνιση των αρχαίων διαλέκτων και των λεξιλογικών τους ιδιαιτεροτήτων, προς όφελος της αττικής διαλέκτου, που μιλιόταν στην Αθήνα και διαδόθηκε από τον Μέγα Αλέξανδρο και τους διαδόχους του με τη μορφή της ονομαζόμενης 'ελληνιστικής κοινής'· η δεύτερη επίπτωση αφορά τον δανεισμό και νέων ξένων στοιχείων από τις ποικίλες και διαφορετικές γλώσσες που ομιλούνταν μέσα στο αχανές γεωγραφικό πλαίσιο της παλαιάς Περσικής και τώρα Ελληνικής Αυτοκρατορίας: όχι μόνο από τα περσικά αλλά και από τα εβραϊκά, τα αραμαίκά - είναι η γλώσσα που μιλούσαν, μεταξύ άλλων, οι Εβραίοι την εποχή του Χριστού -, τα κοπτικά - πρόκειται για τη γλώσσα που συνεχίζει την αρχαία αιγυπτιακή -, τα αρμενικά, ακόμη και τα ινδικά. Είναι όμως γνωστό ότι η εποχή της κυριαρχίας των Ελλήνων στην Ανατολική Μεσόγειο περνάει σχετικά γρήγορα. Στο προσκήνιο εμφανίζεται ένας άλλος λαός που με τη δυναμική του παρουσία θα επηρεάσει καθοριστικά τις τύχες της Ελλάδας. Πρόκειται για τους Ρωμαίους, οι οποίοι θα κατακτήσουν σταδιακά τον ελλαδικό χώρο (το 146 π.Χ. θεωρείται το έτος ολοκλήρωσης της ρωμαϊκής κατάκτησης) και θα απλωθούν στη συνέχεια στις περισσότερες από τις περιοχές που βρίσκονταν υπό ελληνική κυριαρχία, όπως η Μικρά Ασία, η Μέση Ανατολή ως τον Ευφράτη, και τέλος η Αίγυπτος (το 30 π.Χ.). Κατά τη διάρκεια της εποχής αυτής, που ονομάζεται ελληνορωμαϊκή, περνούν στην ελληνική γλώσσα πολλά δάνεια από τη λατινική, άλλα που ανήκουν στο διοικητικό- στρατιωτικό λεξιλόγιο, π.χ. άρματα 'όπλα', κάστρο, καβαλάρης, λεγεώνα, σαΐτα, φουσάτο, και άλλα στο καθημερινό: άσπρος, βούλα, κάπα, κάρβουνο, κουκούλα, κούπα, λουρί, μανίκι, μαντίλι, πανέρι, πανί, πόρτα, σέλα, σκάλα, σκούπα, σούβλα, τρούλος, φούρνος είναι λέξεις λατινικής προέλευσης που εισέρχονται στην ελληνική αυτή την εποχή και διατηρούνται μέχρι σήμερα. Ειδικά σε ορισμένους τομείς του λεξιλογίου η επίδραση της λατινικής είναι καταλυτική. Τα ονόματα όλων των μηνών που χρησιμοποιούμε σήμερα είναι λατινικά, Ιανουάριος, Φεβρουάριος, Μάρτιος κτλ. Και βέβαια, εισέρχονται και χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα λατινικά κύρια ονόματα: Αντώνιος, Ιουλία, Κωνσταντίνος, Παύλος. Ένα ακόμη μεγαλύτερο γεγονός όμως έρχεται να καθορίσει την πορεία του ελληνικού έθνους αυτή την εποχή, και αυτό δεν είναι άλλο από τη γνωριμία των Ελλήνων με τη χριστιανική θρησκεία. Στο θρησκευτικό λεξιλόγιο συμβαίνει τεράστια ανατροπή. Λέξεις που συνδέονται με την παλαιά πολυθεϊστική θρησκεία εξαφανίζονται και παραχωρούν τη θέση τους σε δάνεια από την εβραϊκή και την αραμαϊκή, π.χ. αμήν, σατανάς, (το) μάννα, Μεσσίας, Πάσχα, Σάββατο, σεραφείμ, χερουβείμ. Αλλά και λέξεις που προϋπήρχαν στην αρχαία ελληνική τροποποίησαν τη σημασία τους υπό την επίδραση της εβραϊκής ή της αραμαϊκής γλώσσας, π.χ. άγγελος αρχικά 'αγγελιοφόρος', εκκλησία αρχικά 'συνέλευση του λαού', ηγούμενος αρχικά 'ηγέτης', λειτουργία αρχικά 'υπηρεσία προς τον λαό', παράδεισος αρχικά 'κήπος'. Δάνεια από τις γλώσσες αυτές έχουμε και στο επίπεδο των ανθρωπωνυμίων: Άννα, Ελισάβετ, Εμμανουήλ, Θωμάς, Ιωάννης, Λουκάς, Μαρία, Μιχαήλ είναι μερικά από αυτά. Δ'. Την τέταρτη περίοδο την ονομάζουμε μεσαιωνική. Το 330 μ.Χ. θεωρείται τομή στην ιστορία του ελληνικού έθνους. Η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης και η μεταφορά σε αυτήν της πρωτεύουσας του Ρωμαϊκού κράτους έχει τεράστιες συνέπειες για τον ελληνισμό, καθώς σε δικά του εδάφη μεταφέρεται το κέντρο της τεράστιας αυτοκρατορίας. Μιας αυτοκρατορίας που θα γίνεται, τους επόμενους αιώνες, όλο και περισσότερο ελληνική και με ακόμη πιο ραγδαίο τρόπο χριστιανική. Υπό την έννοια αυτή ο αγώνας μεταξύ λατινικής και ελληνικής για το ποια από τις δύο γλώσσες θα επικρατήσει στο Ανατολικό τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας θα λήξει υπέρ της ελληνικής, και από τον 6ο αιώνα και μετά θα μιλάμε για ένα εξελληνισμένο από γλωσσική άποψη κράτος, αυτό που μας είναι γνωστό ως Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Και μέσα στη Βαλκανική χερσόνησο όμως θα διατηρηθεί μια ομάδα ανθρώπων που η γλώσσα τους συνεχίζει τη λατινική. Πρόκειται για τους Βλάχους, που μιλούν μια νεολατινική γλώσσα, από την οποία μάλιστα κάποια λεξιλογικά στοιχεία πέρασαν στην ελληνική. Κυρίως έχουν σχέση με την ποιμενική ζωή: ζουλάπι 'άγριο ζώο', στρούγκα. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία είναι μια αυτοκρατορία σε μεγάλο βαθμό εξελληνισμένη αλλά και πολυεθνική. Δέχεται στο έδαφός της και εκχριστιανίζει λαούς οι οποίοι εμφανίζονται σιγά σιγά στο προσκήνιο, είτε μεταναστεύοντας ειρηνικά στα εδάφη της είτε εισβάλλοντας πολεμικά - είτε και τα δύο, ανάλογα με την εποχή, τη δύναμή τους και την ιστορική συγκυρία. Οι πιο αξιομνημόνευτοι είναι οι Σλάβοι. Κατέρχονται σταδιακά στη Βαλκανική από τον 7ο αιώνα, και μαζικότερα στους επόμενους. Εκχριστιανίζονται, αρχικά επανδρώνουν τον βυζαντινό στρατό, αργότερα τον πολεμούν. Πάντως, έρχονται σε γλωσσική επαφή με τους ελληνόφωνους βυζαντινούς και ανταλλάσσουν μαζί τους λεξιλογικό υλικό. Λέξεις όπως ασβός, βάλτος, κοτέτσι, κουνάβι, μουντός, ντόμπρος, ρούχο, σανός είναι σλαβικής προέλευσης και εισέρχονται στην ελληνική γλώσσα καθ' όλη τη μακρά περίοδο συμβίωσης των δύο λαών, κατά τη διάρκεια τόσο της Βυζαντινής όσο και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Συχνά είναι, επίσης, στον ελλαδικό χώρο τα σλαβικά τοπωνύμια: Αράχοβα, Γρεβενά, Τίρναβος, σπάνια όμως τα ανθρωπωνύμια, που είναι κυρίως πρόσφατα, π.χ. Βλαδίμηρος, Όλγα. Επιδρομές, ωστόσο, το βυζαντινό κράτος δεν δέχεται μόνο από τον βορρά. Οι Άραβες επιχειρούν να καταλάβουν την ίδια την Κωνσταντινούπολη, χωρίς να τα καταφέρνουν, θέτουν ωστόσο υπό την κυριαρχία τους την Κρήτη για περισσότερα από 130 χρόνια. Αραβικές λέξεις βρίσκουμε ακόμη και σήμερα στη νέα ελληνική, π.χ. γάιδαρος, δράμι, καντάρι. Γενικά τα παράλια του Βυζαντίου και τα νησιά είναι αρκετά ευάλωτα - ιδιαίτερα από μια εποχή και μετά - σε θαλάσσιες επιχειρήσεις λαών που έχουν εντωμεταξύ αποκτήσει ναυτική δύναμη. Οι Ιταλοί, οι Βενετσιάνοι και οι Γενουάτες καταλαμβάνουν σταδιακά καίριες θέσεις στο Αιγαίο, εγκαθιστώντας εμπορικούς σταθμούς και ναυτικές βάσεις. Αποτέλεσμα, η επαφή της ελληνικής γλώσσας με την ιταλική και τις διαλέκτους της. Και βεβαίως ο δανεισμός, αξιοπρόσεκτος σε λέξεις που αφορούν το ναυτικό λεξιλόγιο: κάβος, καπετάνιος, μούτσος, μπούσουλας, φουρτούνα, και τα ναυτικά ονόματα των ανέμων, λεβάντες, μαΐστρος, σιρόκος, τραμουντάνα. Αλλά και πολλά άλλα: βάζο, βαρέλι, βίδα, γαρίφαλο, καρέκλα, λάμπα, λίμα, μαραγκός, ρόδα, σαλάτα, σούπα, στιλέτο είναι μερικά από τα δάνεια που οφείλουμε στους λαούς της Ιταλικής χερσονήσου. Από τους Δυτικοευρωπαίους αυτοί είναι οι πιο κοντινοί. Και άλλοι όμως βρίσκουν την ευκαιρία, κυρίως μετά την Δ' Σταυροφορία και την πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1204, να καταλάβουν ελληνικά εδάφη. Προβηγκιανά ή γαλλικά δάνεια από αυτή την περίοδο έχουμε λίγα, καθώς ολιγόχρονη είναι η κυριαρχία των λαών αυτών σε ελληνικά εδάφη. Η σύνθεση και η παραγωγή ως διαδικασίες σχηματισμού νέων λέξεων εξακολουθούν να είναι ενεργές σε όλη αυτή την περίοδο, όπως και στις επόμενες. Γενικά, η ελληνική γλώσσα χαρακτηρίζεται από μια μεγάλη ευκολία να σχηματίζει παράγωγα και σύνθετα, και αυτή η ιδιότητα, που υπήρχε ήδη στις προηγούμενες εποχές, εξακολουθεί και κατά τη μεσαιωνική και τη νεότερη εποχή. Καλοαναθρεμμένος, καλοαρματωμένος, καλοβλέπω, καλόβουλος, καλογεμισμένος, καλογιός, καλογνωμοσύνη, καλογνωρίζω, καλογροικώ, καλοδιακρίνω, καλοδιαλέγω, είναι λίγα μόνο σύνθετα με πρώτο συνθετικό το επίθετο καλός, και κακοανέβαστος, κακοατυχημένος, κακογένης, κακογέννητος, κακόγερος, κακογροίκητος, κακογυρισμένος, κακοδαίμων, κακόδοντος, κακόδοξος, κακοθαλασσιά, κακοθάνατος λίγα σύνθετα με πρώτο συνθετικό το επίθετο κακός, που τα συναντούμε σε μεσαιωνικά κείμενα. Ε'. Επόμενο ορόσημο στην ιστορία της ελληνικής και των ομιλητών της είναι η τουρκική κατάκτηση. Σηματοδοτεί την πρώιμη νεοελληνική περίοδο, κατά την οποία οι Τούρκοι θα συμβιώσουν με τους Έλληνες για περίπου 400 χρόνια στη νότια Ελλάδα και για 500 στη βόρεια. Πρέπει να θυμόμαστε, βέβαια, ότι το 1453 δεν είναι η αρχή της τουρκικής κατάκτησης αλλά η χρονολογία ορόσημο της πτώσης της Κωνσταντινούπολης. Η Θεσσαλονίκη και το μεγαλύτερο μέρος της Μακεδονίας είχαν ήδη υποταχθεί στον κατακτητή μερικές δεκαετίες πριν. Η επίδραση στην ελληνική γλώσσα είναι ανάλογη της μακροχρόνιας επαφής με τον τουρκικό λαό, με πολλά δάνεια όπως αμανές, γιαρμάς, γιαχνί, γλέντι, καβγάς, κανταΐφι, κεφτές, μπακλαβάς. Μάλιστα, λέξεις που αναφέρονται σε αξιώματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σε διοικητικούς και στρατιωτικούς όρους, όπως αγάς, ασκέρι, βεζίρης, βιλαέτι, γενίτσαρος, κατής, πασάς, προδίδουν και τη θέση ισχύος που είχαν οι Τούρκοι έναντι των Ελλήνων. Στα βαφτιστικά ονόματα η επίδραση της τουρκικής είναι μικρή, λόγω της διαφορετικής θρησκείας. Είναι όμως πολύ μεγαλύτερη στα οικογενειακά, π.χ. Αλτιντζής 'χρυσοχόος', Δεβετζής 'καμηλιέρης', Δεμιρτζής 'σιδεράς', Καζάζης 'μεταξάς' κτλ., αλλά και σε τοπωνύμια, π.χ. Δερβενάκια, Ρούμελη. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία είναι και αυτή μια αυτοκρατορία πολυεθνική. Και σε μια πολυεθνική αυτοκρατορία - σε αντιδιαστολή προς το εθνικό κράτος, που είναι δημιούργημα του 19ου αιώνα -, είναι φυσικό οι λαοί να έρχονται σε πολύ στενότερη επαφή μεταξύ τους, καθώς αφενός οι περιοχές στις οποίες κατοικεί καθένας από αυτούς δεν είναι σαφώς οριοθετημένες αλλά χωριά ελληνόφωνων γειτονεύουν με χωριά τουρκόφωνων, σλαβόφωνων, αλβανόφωνων κτλ., και αφετέρου σε μεγαλύτερες πόλεις συρρέουν ομιλητές διαφορετικής εθνικής - και γλωσσικής - προέλευσης. Ας θυμηθούμε τον πολυεθνικό χαρακτήρα όχι μόνο της Κωνσταντινούπολης, με Τούρκους, Έλληνες, Αρμένιους, Εβραίους και άλλους λαούς, αλλά και της Θεσσαλονίκης, στην οποία τρεις κοινότητες, Έλληνες, Τούρκοι και Εβραίοι, ήταν σχεδόν ισοδύναμες πληθυσμιακά μέχρι την απελευθέρωση του 1912. Υπό τέτοιες συνθήκες η γλωσσική επαφή ανάμεσα σε όλους αυτούς τους λαούς αλλά και ο αμοιβαίος δανεισμός ευνοούνται και ενισχύονται. Ένας από τους λαούς που συμμετείχαν σε αυτή τη διαδικασία και στον οποίο δεν έχουμε αναφερθεί ως τώρα είναι οι Αλβανοί ή, όπως έχουμε συνηθίσει να αποκαλούμε τους αλβανόφωνους που κατοικούσαν διάσπαρτοι στον ελληνόφωνο κορμό, οι Αρβανίτες. Από αυτούς πήραμε λέξεις όπως γκιόνης, μπάκα, μπέσα, μπουσουλώ, πλιάτσικο. Αλλά και αρκετά τοπωνύμια: Λιόσια, Μενίδι, Σούλι, Τατόι. Τρία από τα τέσσερα αυτά τοπωνύμια βρίσκονται στην Αττική. Πράγματι, η Αττική και η Βοιωτία ήταν περιοχές με πολύ μεγάλο ποσοστό Αρβανιτών, τουλάχιστον ως την πρώτη πεντηκονταετία του 19ου αιώνα, οπότε ο ορισμός της Αθήνας ως πρωτεύουσας του ελληνικού κράτους ανέτρεψε την κατάσταση και οδήγησε στην Αθήνα και στην Αττική μεγάλο αριθμό Ελλήνων από διάφορες περιοχές που συνέρρευσαν στην πρωτεύουσα. ζ'. Και περνάμε στην τελευταία φάση αυτής της διαδρομής, τη σύγχρονη νεοελληνική γλώσσα. Ξεκινάει χονδρικά με την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους, το 1830, και φτάνει ως σήμερα. Συνδέεται άρρηκτα με το γεγονός ότι η γλωσσική μορφή της ελληνικής που για τα 400 προηγούμενα χρόνια ικανοποιούσε τις καθημερινές κυρίως ανάγκες των ομιλητών της βρέθηκε να αντιμετωπίζει μια μεγάλη πρόκληση. Έπρεπε τώρα να λειτουργήσει ως επίσημη γλώσσα ενός κράτους, να βρει τρόπους να μιλήσει για διοίκηση, νόμους, στρατό, εκπαίδευση, αλλά και για τις νέες επιστήμες που είχαν αναπτυχθεί και εξακολουθούσαν να αναπτύσσονται στην Ευρώπη την περίοδο του Διαφωτισμού. Ακόμη, έπρεπε να μπορεί να σταθεί όσο το δυνατόν ισότιμα απέναντι στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές γλώσσες, τη γαλλική, την αγγλική, την ιταλική, τη γερμανική, την ισπανική, τη ρωσική. Για τους λόγους αυτούς της χρειαζόταν νέο λεξιλογικό υλικό. Ο δανεισμός ήταν επομένως απαραίτητος, μόνο που ήταν διαφορετικός από αυτόν που είδαμε ως τώρα. Και αυτό γιατί πλέον, σε όλη αυτή τη χρονική περίοδο, έχουμε δανεισμό δύο ειδών. Τον λαϊκό και τον λόγιο. Ο λαϊκός δανεισμός δεν διαφέρει από αυτόν που περιγράψαμε στις προηγούμενες περιόδους. Προκύπτει από τη φυσική, προφορική επαφή ομιλητών της ελληνικής με ομιλητές μιας ξένης γλώσσας. Οι γλώσσες από τις οποίες οι Έλληνες αντλούν την εποχή αυτή λεξιλογικό υλικό είναι κυρίως τα γαλλικά, τα ιταλικά και αγγλικά. Π.χ. από τα γαλλικά: αγκράφα < γαλλ. agrafe, βουλκανιζατέρ < γαλλ. vulcanisateur, μπουζί < γαλλ. bougie· από τα ιταλικά: γιρλάντα < ιταλ. ghirlanda, γρανίτα < ιταλ. granita, καριέρα < ιταλ. carriera, μπαστούνι < ιταλ. bastone, μπισκότο < ιταλ. biscotto, ντομάτα < ιταλ. tomata· και, κυρίως μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, από τα αγγλικά: άουτ < αγγλ. out, γκάγκστερ < αγγλ. gangster, ματς < αγγλ. match, μπαρ < αγγλ. bar, μπίζνες < αγγλ. business, ντίσκο < αγγλ. disco, πάρκιγκ < αγγλ. parking. Ο λεξιλογικός δανεισμός από τα αγγλικά αυξάνεται μάλιστα με ταχείς ρυθμούς τις τελευταίες δεκαετίες. Η ανάπτυξη, π.χ., της τεχνολογίας των ηλεκτρονικών υπολογιστών έχει ως αποτέλεσμα τη μαζική εισροή αγγλικών δανείων στο πεδίο αυτό, π.χ. ίντερνετ, τσιπ, μπάιτ, γκουγκλάρω. Ειδικά την εποχή αυτή όμως εισέρχονται στη νέα ελληνική και αυτά που ονομάζουμε λόγια δάνεια. Η διαφορά τους από τα λαϊκά είναι ότι τα εισάγουν στη γλώσσα μορφωμένοι, που τα γνωρίζουν μέσα από γραπτά κείμενα. Ανήκουν σε διάφορες κατηγορίες. Η πρώτη είναι τα άμεσα δάνεια, τα οποία λίγο διαφέρουν ως προς τη μορφή από τα λαϊκά, π.χ. από τα αγγλικά: άλμπατρος < αγγλ. albatros, ανακόντα < αγγλ. anaconda, αουτσάιντερ < αγγλ. outsider, βίντεο < αγγλ. video, γκολφ < αγγλ. golf, γουέστερν < αγγλ. western, μπόουλιγκ < αγγλ. bowling· από τα γαλλικά: αμπαζούρ < γαλλ. abat-jour, απεριτίφ < γαλλ. aperitif, βομβαρδίζω < γαλλ. bombarder, βοξίτης < γαλλ. bauxite, γάντι < γαλλ. gant, ζέβρα < γαλλ. zebre, ζενίθ < γαλλ. zenith, ιμπεριαλισμός < γαλλ. imperialisme, μπεζ < γαλλ. beige, μπετόν < γαλλ. beton, ντουζ < γαλλ. douge. Οι υπόλοιπες κατηγορίες όμως έχουν ιδιαιτερότητες, οι οποίες καθιστούν μη εμφανές το γεγονός του δανεισμού. Έχουμε δηλαδή λέξεις που ανήκουν στο φιλοσοφικό, το επιστημονικό, το τεχνολογικό, το τεχνικό λεξιλόγιο, π.χ. στην ιατρική, στη φυσική, στην αστρονομία, στην ηλεκτροτεχνία κτλ., οι οποίες δίνουν την εντύπωση ότι είναι ελληνικής προέλευσης αλλά στην πραγματικότητα είναι δάνεια από σύγχρονες ξένες γλώσσες, στις οποίες όμως οι λέξεις αυτές συντέθηκαν με βάση αρχαία ελληνικά στοιχεία. Από τις γλώσσες αυτές, κυρίως τη γαλλική και την αγγλική, πέρασαν στη συνέχεια στη νέα ελληνική, π.χ. ζωολογία < γαλλ. zoologie, ηλεκτροθεραπεία < γαλλ. electrotherapie, θερμοδυναμική < γαλλ. thermodynamique, καρδιολογία < γαλλ. cardiologie, τηλέφωνο < αγγλ. telephone, ραδιόφωνο < αγγλ. radiophone. Οι λέξεις αυτές δεν είναι - και δεν θα μπορούσαν να είναι - κατασκευασμένες στην αρχαία ελληνική, αφού εκείνη την εποχή δεν υπήρχαν οι έννοιες τις οποίες περιγράφουν: δεν υπήρχαν στην αρχαία Ελλάδα ούτε καρδιολόγοι, ούτε τηλέφωνα, ούτε ραδιόφωνα. Αυτές οι λέξεις δημιουργήθηκαν σε πρόσφατες εποχές από τους ξένους που ανέπτυξαν αυτές τις επιστήμες ή τις τεχνικές, επομένως σε ξένες γλώσσες, αλλά με βάση αρχαία ελληνικά συνθετικά. Οι νεότεροι Έλληνες, όταν θέλησαν να εισαγάγουν και αυτοί στη γλώσσα τους τις έννοιες αυτές, και μαζί τις λέξεις που τις εκφράζουν, αναγνώρισαν την απώτερη αρχαία ελληνική προέλευση των συνθετικών τους και τις απέδωσαν ως ζωολογία, ηλεκτροθεραπεία, θερμοδυναμική, καρδιολογία. Οι λέξεις αυτές δίνουν λοιπόν την εντύπωση αρχαίων ελληνικών, αλλά δεν είναι. Μια ακόμη κατηγορία δανείων που επίσης δεν είναι εμφανή είναι αυτά που ονομάζονται 'μεταφραστικά'. Ας εξετάσουμε λέξεις όπως αμμόλοφος < αγγλ. sandhill, βατραχάνθρωπος < αγγλ. frogman, γραφειοκρατία < γαλλ. bureaucratie, διαστημόπλοιο < αγγλ. space ship, κοινωνιογλωσσολογία < αγγλ. sociolinguistics, μονόδρομος < αγγλ. oneway, ουρανοξύστης < αγγλ. sky-scraper, παγόβουνο < αγγλ. iceberg κτλ. Τι συνέβη σε αυτές τις περιπτώσεις; Απλούστατα, οι μορφωμένοι Νεοέλληνες που ήρθαν σε επαφή με τις ξένες αυτές λέξεις, δεν θέλησαν να τις εισαγάγουν στη νέα ελληνική με την ξενική τους μορφή, ως σάντχιλ, φρόγκμαν, μπιροκρατί, σπέις σιπ κτλ., αλλά τις μετέφρασαν, αποδίδοντας στα ελληνικά τα συνθετικά τους, για να τους δώσουν αυτό που ονομάζουμε σημασιολογική διαφάνεια. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι οι λέξεις αυτές παύουν να είναι δάνεια, καθώς η σύλληψη των εννοιών αλλά και η δομή των συνθέτων που τις εκφράζουν έγιναν από ξένους και είναι δανεισμένες στη νέα ελληνική από ξένες γλώσσες. Ελληνικά είναι τα στοιχεία που χρησιμοποιήσαμε εμείς για να τις μεταφράσουμε στη γλώσσα μας. Η τελευταία κατηγορία των δανείων αυτής της περιόδου είναι τα δάνεια από την αρχαία ελληνική, στην οποία οι λόγιοι επίσης στράφηκαν για να καλύψουν λεξιλογικές ανάγκες της νεοελληνικής γλώσσας. Λέξεις όπως αέτωμα, αίθριος, αντηχώ, άπταιστος, έσχατος, ευημερώ, ηγέτης, ιδρύω, ίχνος, μιμούμαι, νέμω, νήπιο, οδός, ομοεθνής, πυθμένας, ράκος, ρέω, σπινθήρας είναι δάνεια από την αρχαία γλώσσα, καθώς οι λέξεις αυτές δεν βρίσκονταν συνεχώς στο στόμα των Ελλήνων ομιλητών από την αρχαία εποχή μέχρι σήμερα, αλλά κάποια στιγμή στην ιστορία της ελληνικής γλώσσας ξεχάστηκαν και αναβίωσαν στη σύγχρονη εποχή, υπό την επίδραση της γλώσσας των λογίων που τις εισήγαγαν. Κατά τη διαδικασία αυτή μάλιστα η νέα ελληνική δανείστηκε και ολόκληρες φράσεις, όπως τα ομηρικά γνωμικά αιέν αριστεύειν, έπεα πτερόεντα, εις οιωνός άριστος, αμύνεσθαι περί πάτρης και οι φράσεις κύκνειον άσμα, γνώθι σαυτόν, μολών λαβέ, καινά δαιμόνια, στήλη άλατος, άρον άρον, από μηχανής θεός. Την όλη προσπάθεια εμπλουτισμού του λεξιλογίου αυτής της περιόδου τη χαρακτηρίζει ένα γενικότερο πνεύμα εξαρχαϊσμού και καθαρισμού - μια απόπειρα να αποβληθούν από τη γλώσσα λαϊκές λέξεις που θεωρήθηκαν κατώτερου επιπέδου, είτε επρόκειτο για λέξεις κληρονομημένες από το απώτατο, ακόμη και το ομηρικό, παρελθόν, είτε επρόκειτο για δάνεια από γλώσσες που θεωρήθηκαν κατώτερες, την τουρκική, τη σλαβική, την αλβανική, τη βλάχικη. Το κίνημα που προσπάθησε να καθαρίσει τη γλώσσα από τους υποτιθέμενους ρύπους του παρελθόντος ονομάζεται 'καθαρευουσιανισμός' και η γλωσσική μορφή που πρότεινε 'καθαρεύουσα'. Ας δούμε κάποια παραδείγματα. Η λέξη παιδί είναι μια ελληνικότατη λέξη, υποκοριστικό της λέξης παις, που απαντά ήδη στον Όμηρο. Οι οπαδοί της καθαρεύουσας όμως τη θεώρησαν κατώτερη, επειδή την άκουγαν από το στόμα των απλών ανθρώπων, και γι' αυτό θέλησαν να την εξοβελίσουν, προτείνοντας να αντικατασταθεί από τη λέξη τέκνον. Η λέξη ψωμί, παράγωγη και αυτή από το αρχαίο ψωμός που σήμαινε 'μπουκιά' και αργότερα 'μπουκιά ψωμί', τους φάνηκε και αυτή ακατάλληλη, και γι' αυτό επιχείρησαν να την αντικαταστήσουν από τη λέξη άρτος. Η λέξη κρασί προέρχεται από το αρχαίο ουσιαστικό κράσις, που σημαίνει 'ανάμειξη', και μας μεταφέρει τη συνήθεια των αρχαίων να αναμειγνύουν το κρασί με νερό· οι οπαδοί της καθαρεύουσας όμως έδειξαν την προτίμησή τους προς τη λέξη οίνος. Το αποτέλεσμα της παρέμβασης της καθαρεύουσας και στις τρεις περιπτώσεις ήταν διαφορετικό από το επιθυμητό. Οι λέξεις παιδί, ψωμί, κρασί δεν ξεριζώθηκαν από τη γλώσσα μας, αλλά και οι προτεινόμενες για να τις αντικαταστήσουν βρήκαν και αυτές τον δικό τους χώρο: λαμπρό τέκνο της πατρίδας, θα πούμε για μια σημαντική προσωπικότητα, στον άρτο και στον οίνο αναφερόμαστε στην εκκλησιαστική γλώσσα. Ας προσέξουμε όμως: το τέκνο, ο άρτος και ο οίνος δεν αποδεικνύουν τη συνέχεια της γλώσσας μας, επειδή ακριβώς είναι δάνεια από την αρχαία και όχι το αποτέλεσμα της συνεχούς προφορικής παράδοσης και της μετάδοσης της γλώσσας από γενιά σε γενιά. Τη συνέχεια της γλώσσας μας την αποδεικνύουν λέξεις όπως παιδί, ψωμί, κρασί, που συνεχώς όλους αυτούς τους αιώνες μεταδίδονταν από πατέρα και μητέρα στα παιδιά τους. Σφοδρότερη, βέβαια, κριτική δέχτηκαν βέβαια την εποχή της καθαρεύουσας τα δάνεια από τις ξένες γλώσσες, ιδιαίτερα, όπως είπαμε, αυτά από την τουρκική, τη σλαβική, την αλβανική, τη βλάχικη, την ιταλική. Και στην περίπτωση αυτή έγινε προσπάθεια, άλλοτε με μεγαλύτερη και άλλοτε με μικρότερη επιτυχία, να αντικατασταθούν οι ξένες λέξεις από αρχαίες ελληνικές, π.χ. η ιταλικής προέλευσης λέξη μινίστρος, που λέγονταν ως τότε για τον 'υπουργό', αντικαταστάθηκε από την αρχαία λέξη υπουργός που, βέβαια, στα αρχαία σήμαινε 'βοηθός' (υπουργοί στην αρχαία Ελλάδα δεν υπήρχαν). Στις περισσότερες περιπτώσεις όμως αυτή η προσπάθεια επαναφοράς αρχαίων λέξεων στη θέση δανείων δεν είχε ως αποτέλεσμα την εξαφάνιση του δανείου αλλά την παράλληλη χρήση και των δύο λέξεων, της ξένης και της αρχαίας, με αποτέλεσμα σήμερα να έχουμε ζεύγη που σημαίνουν το ίδιο πράγμα αλλά χρησιμοποιούνται με διαφορετικό τρόπο: καπνός και ντουμάνι, φόρος και χαράτσι, λεηλασία και πλιάτσικο. Η κοινή νέα ελληνική που χρησιμοποιούμε σήμερα έδωσε διαφορετικό ρόλο σε κάθε μια από αυτές τις λέξεις, κρατώντας για τα δάνεια τις επικοινωνιακές καταστάσεις που είναι χρήσιμη ή επιθυμητή μεγαλύτερη εκφραστικότητα. Ντουμάνι θα χαρακτηρίσουμε τον - ούτως ή άλλως - βλαβερό καπνό που έχει συσσωρευτεί σε ένα δωμάτιο ή που βγαίνει από το φουγάρο ενός εργοστασίου, για να τονίσουμε την ενόχλησή μας από το γεγονός αυτό· η λέξη καπνός πάλι δηλώνει μια πολύ πιο ουδέτερη στάση του ομιλητή απέναντι στο ίδιο φαινόμενο. Χαράτσι θα χαρακτηρίσουμε σήμερα έναν άδικο και ανεπιθύμητο φόρο, δηλώνοντας την αντίθεσή μας στην επιβολή του, ενώ η λέξη φόρος δηλώνει μια ουδέτερη προσέγγιση του ίδιου φαινομένου. Με τη λέξη πλιάτσικο θα δηλώσουμε, επίσης, την αποστροφή μας για ένα παρόμοιο γεγονός, ενώ λεηλασία θα χαρακτηριστεί το ίδιο ακριβώς συμβάν, π.χ. σε ένα βιβλίο ιστορίας, για να δηλώσει τη μικρότερη συναισθηματική εμπλοκή αυτού που το περιγράφει. Τελειώνοντας, θα επιμείνω λίγο στο τι μας μαθαίνει αυτή η περιπλάνηση στο λεξιλόγιο μιας γλώσσας, από την ιστορία της οποίας διαθέτουμε πολλές και συνεχείς μαρτυρίες, που μας δίνουν τη δυνατότητα να την παρακολουθήσουμε χωρίς διακοπές για 3.000 χρόνια. Η μορφή που παίρνει κάθε γλώσσα στη διαδρομή της ιστορίας της είναι, απολύτως φυσιολογικά και αναμενόμενα, συνυφασμένη με την ιστορία των ομιλητών της. Η γλώσσα προσαρμόζεται στις ανάγκες τους, τις οποίες και είναι ταγμένη να υπηρετεί, ακολουθεί τις τύχες τους, συνοδεύει την ύπαρξή τους. Και ειδικά στο λεξιλόγιο αποτυπώνονται όλες οι καταστάσεις που αυτός ο λαός ζει, τα ιστορικά συμβάντα που τον καθορίζουν. Η αλλαγή στο πολιτικό σύστημα θα έχει ως συνέπεια αλλαγές στο λεξιλόγιο, η υιοθέτηση μιας νέας θρησκείας θα επιφέρει μεταβολές στα γλωσσικά μέσα με τα οποία εκφράζεται το θρησκευτικό συναίσθημα, καινούργιες ανακαλύψεις στους τομείς της επιστήμης ή της τεχνολογίας θα σημάνουν αμέσως νέες έννοιες - και νέες λέξεις. Και η εξάπλωση ενός λαού, η κατάκτηση από έναν λαό, η εισβολή ενός καινούργιου φύλου, οι ειρηνικές επαφές με μια γειτονική φυλή θα δώσουν στον συγκεκριμένο λαό τη δυνατότητα να ανταλλάξει με τους υπόλοιπους αντικείμενα, καταστάσεις, ιδέες - και λέξεις. Θα μάθει ένα καινούργιο φαγητό, θα αντιγράψει μια συνήθεια, θα γνωρίσει ένα καινούργιο σκεύος, ένα μηχάνημα, μια πρωτοπόρα εφεύρεση. Ή ένα ρούχο. Πράγματι, όπως έχει εύστοχα επισημάνει ένας σύγχρονος γλωσσολόγος, ο Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, οι Νεοέλληνες θα ήμασταν σχεδόν γυμνοί αν δεν είχαμε τα δάνεια από τις ξένες γλώσσες. Τι εννοώ με αυτό; Σχεδόν όλα τα ονόματα ρούχων που χρησιμοποιούμε σήμερα είναι δάνεια. Αρχίζω από πάνω και προχωρώ προς τα κάτω: καπέλο (ιταλικό), γραβάτα (γαλλική), παπιγιόν (γαλλικό), φανέλα (βενετσιάνικη), σουτιέν (γαλλικό), πουκάμισο (λατινικό), μπλούζα (γαλλική), κομπινεζόν (γαλλικό), βρακί (λατινικό), παντελόνι (ιταλικό), σορτς (αγγλικό), φούστα (βενετσιάνικη), κοστούμι (ιταλικό), φράκο (γαλλικό), ταγέρ (γαλλικό), παλτό (γαλλικό), καμπαρντίνα (γαλλική), κάλτσα (ιταλική), παπούτσι (τουρκικό), μπότα (ιταλικό), παντόφλα (ιταλική), τσόκαρο (ιταλικό), γόβα (ίσως βενετσιάνικη) κτλ. Εγώ μάλιστα θα πρόσθετα και σχεδόν νηστικοί: κιμάς (τουρκικό), κεφτές (τουρκικό), σουτζουκάκι (τουρκικό), μπριζόλα (ιταλική), σουβλάκι (λατινικό), κεμπάπ (τουρκικό), λουκάνικο (λατινικό), κοκορέτσι (αλβανικό), γαρδούμπα (ιταλική), μουσακάς (τουρκικός), μπακλαβάς (τουρκικός), κανταΐφι (τουρκικό), μακαρόνια (ιταλικά), σάλτσα (ιταλική), παστίτσιο (ιταλικό), πίτσα (ιταλική), πατάτα (ιταλική), ντομάτα (ιταλική), γιαχνί (τουρκικό), μπριάμ (τουρκικό), πιλάφι (τουρκικό), πουρές (ιταλικός), σούπα (ιταλική), γιουβαρλάκι (τουρκικό), πατσάς (τουρκικός), ομελέτα (γαλλική), κασέρι (τουρκικό), γραβιέρα (ιταλική), γιαούρτι (τουρκικό), πελτές (τουρκικός), πετιμέζι (τουρκικό), χαλβάς (τουρκικός), κέικ (γαλλικό), τσουρέκι (τουρκικό), μπισκότο (ιταλικό), κουραμπιές (τουρκικός), λουκουμάς (τουρκικός), λουκούμι (τουρκικό), μαντολάτο (βενετσιάνικο), παστέλι (ιταλικό), τούρτα (λατινική), πάστα (ιταλική), τάρτα (ιταλική), κρέμα (ιταλική). Γιατί συμβαίνουν αυτά; Η απάντηση είναι εύκολη, αλλά ας τη σκεφτούμε λίγο. Έχει καμιά σχέση η σημερινή ενδυμασία ή η σημερινή μας διατροφή με την αρχαία; Θα μπορούσαν να χρησιμοποιούνται τα αρχαία ονόματα ενδυμάτων ή φαγητών από τη στιγμή που αφενός καταργήθηκαν τα ίδια τα ρούχα, οι χλαμύδες, οι χιτώνες, και αφετέρου άλλαξαν οι διατροφικές μας συνήθειες; Και από τη στιγμή που άλλαξε η ενδυμασία ή η διατροφή, ήταν δυνατόν να μην αλλάξει το λεξιλόγιο που αναφέρεται σε αυτές; Και από πού θα παίρναμε τις λέξεις για να δηλώσουμε τις νέες μας συνήθειες αν όχι από τις γλώσσες των λαών από τους οποίους τις υιοθετήσαμε; Το ζήτημα δεν είναι όμως μόνο πρακτικό. Είναι βαθύτατα ιδεολογικό. Γιατί συνδέεται με τη στάση μας απέναντι στους άλλους λαούς και απέναντι στους εαυτούς μας. Η παλαιότερη στάση μας να θέλουμε να διώξουμε από τη γλώσσα μας τα δάνεια όπως αυτά που προανέφερα, και να περιοριστούμε σε λέξεις είτε αρχαίες είτε φαινομενικά αρχαίες, ήταν μια στάση που διέγραφε από την ιστορία μας τα περισσότερά της χρόνια, που αρνούνταν ότι από την αρχαία εποχή μέχρι σήμερα μεσολάβησαν γενιές και γενιές Ελλήνων, οι οποίοι αγωνίστηκαν να επιβιώσουν ανάμεσα σε κατακτητές, σε ξένους, σε αλλόγλωσσους ή αλλόθρησκους - και τα κατάφεραν. Με έναν αφύσικο τρόπο, θεωρήθηκε ότι είμαστε μια προέκταση των αρχαίων μας προγόνων χωρίς τη μεσολάβηση κανενός, λες και μπορεί ένας λαός να πηδήξει από την εποχή του Περικλή στο 1821. Το να αρνείται ένας λαός την πραγματική ιστορία του, το να επιθυμεί να διαγράψει αυτά που θεωρεί ενοχλητικά - ας τα πούμε έτσι - κομμάτια της, είναι σαν να αρνείται κομμάτια της ύπαρξής του. Και να εθελοτυφλεί καθώς κοιτάζει στον καθρέφτη τον εαυτό του. Από την άλλη, το να υποστηρίζουμε ότι η γλώσσα μας μόνο επηρέασε και δεν επηρεάστηκε, δεν είναι απλώς ένα μεγάλο ψέμα· δείχνει μια ασυγχώρητη αλαζονεία. Και την αλαζονεία ένας λαός - όπως και ένας άνθρωπος - την πληρώνει. Μόνο αν δεχτούμε ότι η ιστορία μας είχε και τις δευτερεύουσες στιγμές της, εκτός από τις πρωταγωνιστικές και τις πρωτοπόρες, θα αποκτήσουμε πλήρη συναίσθηση της πραγματικής μας αξίας και θα είμαστε σε θέση να αντιμετωπίσουμε την όποια νέα - και δύσκολη - πραγματικότητα. Μόνο αν δεχτούμε πως έχουμε και εμείς την ανάγκη των άλλων, όπως και οι άλλοι έχουν τη δική μας, θα αποκτήσουμε την επιθυμητή αυτογνωσία - και χωρίς αυτογνωσία ένας λαός κινδυνεύει, όπως και ο άνθρωπος. Εξάλλου, γιατί, κυρίες και κύριοι, θα έπρεπε οι Έλληνες να τα έχουμε κάνει όλα μόνοι μας; Δεν είναι από μόνο του μεγάλο κατόρθωμα ότι, με τόσους κατακτητές, με τόσες επιρροές, η γλώσσα μας μπόρεσε να διατηρήσει τον ελληνικό της πυρήνα, αυτόν που συναντήσαμε στον ίδιο τον γερο-Όμηρο; Γιώργος Κ. Παπαναστασίου Αναπληρωτής Καθηγητής Ιστορικής Γλωσσολογίας του Α.Π.Θ. και Διευθυντής του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών (Ιδρύματος Μ. Τριανταφυλλίδη) Advertisement Advertisements Report this ad Report this ad Περαιτέρω: ?Email ?Facebook66 ?Twitter Σχετικά Εσείς βάζετε κόμμα στο ό,τι; σε "Γραμματική" Η ελληνική γλώσσα στη διαχρονία της (ομιλία του Γ. Παπαναστασίου) σε "Αρχαία ελληνικά" Ο έπαινος των γυναικών (Ακατάλληλον δι' ανηλίκους) σε "Αθυροστομίες" This entry was posted on 23 Μαΐου, 2018 στις 08:42 and is filed under Γενικά γλωσσικά, Γλωσσικό ζήτημα, Γλωσσικά δάνεια, Καθαρεύουσα. Με ετικέτα: Γιώργος Παπαναστασίου, Ελιμειακά, ΙΝΣ. You can follow any responses to this entry through the RSS 2.0 feed. You can leave a response, ή trackback from your own site. 84 Σχόλια to "Το ελληνικό λεξιλόγιο από τον Όμηρο μέχρι σήμερα (άρθρο του Γ. Παπαναστασίου)" 1.spiral architect ???? said 23 Μαΐου, 2018 στις 09:15 Καλημέρα. [.] Το ζήτημα δεν είναι όμως μόνο πρακτικό. Είναι βαθύτατα ιδεολογικό. Γιατί συνδέεται με τη στάση μας απέναντι στους άλλους λαούς και απέναντι στους εαυτούς μας. Η παλαιότερη στάση μας να θέλουμε να διώξουμε από τη γλώσσα μας τα δάνεια όπως αυτά που προανέφερα, και να περιοριστούμε σε λέξεις είτε αρχαίες είτε φαινομενικά αρχαίες, ήταν μια στάση που διέγραφε από την ιστορία μας τα περισσότερά της χρόνια, που αρνούνταν ότι από την αρχαία εποχή μέχρι σήμερα μεσολάβησαν γενιές και γενιές Ελλήνων, οι οποίοι αγωνίστηκαν να επιβιώσουν ανάμεσα σε κατακτητές, σε ξένους, σε αλλόγλωσσους ή αλλόθρησκους - και τα κατάφεραν. Με έναν αφύσικο τρόπο, θεωρήθηκε ότι είμαστε μια προέκταση των αρχαίων μας προγόνων χωρίς τη μεσολάβηση κανενός, λες και μπορεί ένας λαός να πηδήξει από την εποχή του Περικλή στο 1821. [.] Εδώ είναι το ζουμί, που η αμφισβήτησή του τρελαίνει τους ελληνοβαρεμένους και σαφώς για τον «αφύσικο» (αναφορά στο κείμενο τα εισαγωγικά) αυτόν τρόπο έχει βάλει το χεράκι του ο Κ. Παπαρρηγόπουλος. Αν, αντίστοιχα, συλλογιστούμε για άλλους «αρχαίους λαούς» (Ιταλούς, Αιγύπτιους, Ιάπωνες, Κινέζους) αυτοί - μιλούν την ίδια γλώσσα; (και σαν γραφή και σαν λέξεις) - τρώνε τα ίδια φαγητά; - φορούν τα ίδια ρούχα; και τέλος - θεωρούν εαυτούς σαν απογόνους των αρχαίων που κατοικούσαν στα εδάφη τους; Αν, απ' όλους τους «αρχαίους λαούς» παραβλέπονται τα χειροπιαστά γεγονότα της παρόδου του χρόνου και των ιστορικών γεγονότων και μένουν σε αυτό που τους συμφέρει (την εξέλιξη της γλώσσας) η κατάληξη είναι ο αγνός και πούρος εθνικισμός με όλα τα κακά παρεπόμενά του. Αυτό μόνο στην Ελλάδα συμβαίνει και βλέπω ότι αρχίζει και αποκτά περισσότερους οπαδούς. Τότε πια η εξέλιξη της γλώσσας δεν αναφέρεται καν στα κείμενά τους. Ο σκοπός επετεύχθη. ?? 2.?ρχιμήδης ?ναγνώστου said 23 Μαΐου, 2018 στις 09:25 Αυτό μόνο στην Ελλάδα συμβαίνει Μ?ν ε?σαι κα? τόσο σίγουρος ?? 3.leonicos said 23 Μαΐου, 2018 στις 09:30 Ψύχραιμο υπέροχο άρθρο 4.sarant said 23 Μαΐου, 2018 στις 09:35 Kαλημέρα, ευχαριστω πολυ για τα πρώτα σχόλια! 3 Ναι, μεγαλο αλλά΄αξίζει τον κοπο. 5.leonicos said 23 Μαΐου, 2018 στις 09:36 Ο εθνικισμός ειναι το κόλλημα, και κάθε κόλλημα βρίσκει τις διαδρομές του. Οι εθνικιστές δεν οδηγούνται απο τα πράγματα, αλλα΄συνδέουν το επιθυμητό τέλος με την αρχή με οποιονδήποτε τρόπο. Επομένως, όπου υπάρχουν εθνικιστές, θα υπάρχουν και διαδρομές, άσχετα αν είναι διαφορετικές από την ελληνική. Αλλά να πω και του στραβού το δίκιο, ως εβραίος: Η ελληνική διδρομή έχει πιο πολλά πιασίματα, και γι' αυτό είναι πιο δύσκολο να της αντισταθείς και πιο εύκολο να τη διαδώσεις. Μάλλιασε η γλώσσα μου να πείσω φίλους και συγγενείς ότι άλλο είναι το cardiologie και άλλο η συνέχεια της γλώσσας και ο δανεισμός και αντοδανεισμός. 6.leonicos said 23 Μαΐου, 2018 στις 09:36 Νομίζω ότι ο κ. παπαναστασίου δεν ανέφερε τον όρο 'αντιδάνειο' 7.spiral architect ???? said 23 Μαΐου, 2018 στις 09:38 @2: ?ρχιμήδη, εθνίκια υπάρχουν παντού, αλλά δεν κάνουν αναφορά στους ΑΗΠ τους και δεν έχουν απήχηση. Πολλές φορές καταντούν και κωμικοί. 8.leonicos said 23 Μαΐου, 2018 στις 09:39 Θα ήταν περίεργο να μη διαβάζουν αυτό το ιστολόγιο άνθρωποι που ασχολούνται συστηματικά με τη γλώσσα. Ακόμα και οι χαζομάρες έχουν βαρύτητα στη γλώσσα. Ας θυμηθούμε τι έγινε κάποτε με το αμπεμπαμπλόμ. Ένας γιατρός μπορεί ν' ακούσει κάτι, να το θεωρήσει ιατρικώς ανοησία, και να γυρίσει την προσοχή του αλλού. Ο γλωσσολόγος δεν μπορεί. Και ο ανόητος εκφέρει λόγο. 9.leonicos said 23 Μαΐου, 2018 στις 09:42 Ακόμα και οι χαζομάρες έχουν βαρύτητα στη γλώσσα. Εννοούσα ότι ακόμα και αν δεν είχαμε τόσο σπουδαίους γλωσσολόγους εδώ μέσα, και πάλι θα μας διαβαζαν Ό,τι είπα είπα! Στο κάτω κάτω...Και ο ανόητος εκφέρει λόγο 10.Ριβαλντίνιο said 23 Μαΐου, 2018 στις 09:55 Να κι άλλος ένας : http://www.hurriyetdailynews.com/erdogan-meets-abbas-with-military-dress-show-76853 11.Αγγελος said 23 Μαΐου, 2018 στις 09:56 Ινδοευρωπαϊκά ο 'ανήρ', η 'πόλις' και το 'σπείρω'; Καινούργιο αυτό, τουλάχιστον για μένα! 12.Γιάννης Ιατρού said 23 Μαΐου, 2018 στις 09:57 Καλημέρα, άντε, επιτέλους, να βρούμε πάλι τους ρυθμούς μας, έφυγαν και (οι περισσότεροι) καλικάντζαροι . Ένα μεγάλο ευχαριστώ στον κο Παπαναστασίου για το σημερινό άρθρο (και στον Νίκο βεβαίως-βεβαίως) και θα ήταν χαρά μας να τον διαβάζουμε/βλέπουμε εδώ στο ιστολόγιο συχνά ?? 13.Παναγιώτης Κ. said 23 Μαΐου, 2018 στις 10:01 Περιεκτικό κείμενο με πληθώρα παραδειγμάτων! Και μερικές λεπτομέρειες: Οι εκφράσεις «κάνω τη γνωριμία του.» και «κάνω γνωριμία με τον.» συντακτικώς στέκουν σωστά εξίσου; Διαβάζω στο λεξικό: κληροδοτώ=αφήνω κληρονομιά ή κληροδότημα κληρονομώ=λαβαίνω κληρονομιά άρα;. 14.panoselgrec said 23 Μαΐου, 2018 στις 10:02 Νομίζω douge (douche) δεν υπάρχει, όπως δεν υπάρχει και ντουζ (ντους-ντουζακι) 15.sarant said 23 Μαΐου, 2018 στις 10:19 14 Ντουζ ασφαλώς υπάρχει στα ελληνικά, όπως και ντουζιέρα. Το σημερινό γαλλικό είναι douche αλλά στο λεξικό βρίσκω ότι υπάρχει παλιότερο douge. Συμφωνα με το ΛΚΝ εδώ έχουμε δύο δανεισμούς. 16.Νέο Kid said 23 Μαΐου, 2018 στις 10:23 Το δράμι δεν είναι αντιδάνειο από το ντιράμ; Που προέρχεται με τη σειρά του από το δίδραχμο; 17.sarant said 23 Μαΐου, 2018 στις 10:28 16 Ναι. Εξετάζει μόνο τα άμεσα δάνεια. Δράμι από ντιράμ από δραχμίον. 18.ΚΩΣΤΑΣ said 23 Μαΐου, 2018 στις 10:29 Αν και σχετικά αρνητικά φορτισμένος - λόγω του προηγούμενου άρθρου του κ. Αναστασιάδη - πραγματικά σήμερα απόλαυσα μια ωραία και κατατοπιστική ανάλυση για την εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας. Θα επιχειρήσω ωστόσο έναν σχολιασμό έχοντας υπόψη μου και τις απόψεις του στο προηγούμενο άρθρο που δημοσιεύτηκε πριν λίγο καιρό. Λέει ο κ. Αναστασιάδης: > π.χ. οι μυκηναϊκές και στη συνέχεια ομηρικές λέξεις χρυσός και χιτών > γνωρίζουμε ότι είναι σημιτικής προέλευσης, προέρχονται δηλαδή από κάποια > σημιτική γλώσσα Θα με έπειθε καλύτερα αν έδινε και μια πληροφορία ότι οι λέξεις αυτές βρέθηκαν νωρίτερα σε άλλη γλώσσα. > και ας ρίξουμε μια ματιά στην τύχη του μυκηναϊκού και του ομηρικού > λεξιλογίου. Μεγάλο τμήμα του επιβιώνει μέχρι σήμερα, είτε με την ίδια είτε > συνηθέστερα με παραλλαγμένη μορφή. Μεταξύ άλλων: πόλεμος, θάλασσα, θεός, > ?νθρωπος, ... παραδείγματα που δείχνουν τη λεξιλογική συνέχεια μεταξύ αρχαίας > (ήδη ομηρικής) ελληνικής και της σύγχρονης γλώσσας μας. Μια χαρά ντα λέει, αν υπήρχε η ίδια διατύπωση και στο προηγούμενο, δεν υπήρχε λόγος να φανώ κακός με την αρνητική κριτική μου! > Από τις γλώσσες αυτές, κυρίως τη γαλλική και την αγγλική, πέρασαν στη > συνέχεια στη νέα ελληνική, π.χ. ζωολογία Από την άλλη, το να υποστηρίζουμε > ότι η γλώσσα μας μόνο επηρέασε και δεν επηρεάστηκε, δεν είναι απλώς ένα > μεγάλο ψέμα. δείχνει μια ασυγχώρητη αλαζονεία. Πάρα πολύ ωραία, πλήρης ταύτιση μαζί του. 19.Corto said 23 Μαΐου, 2018 στις 10:31 Χαίρετε! Θα μπορούσε κανείς να σχολιάσει πολλά ζητήματα από όσα θίγει το ενδιαφέρον αυτό άρθρο. Χωρίς διάθεση εύκολης κριτικής, αν επιτρέπεται, ορισμένες παρατηρήσεις: α) «.Αλλά και αρκετά τοπωνύμια: Λιόσια, Μενίδι, Σούλι, Τατόι. Τρία από τα τέσσερα αυτά τοπωνύμια βρίσκονται στην Αττική.» Όχι. Και τα τέσσερα τοπωνύμια βρίσκονται και στην Αττική. β) «.Έχουμε δηλαδή λέξεις που ανήκουν στο φιλοσοφικό, το επιστημονικό, το τεχνολογικό, το τεχνικό λεξιλόγιο, π.χ. στην ιατρική, στη φυσική, στην αστρονομία, στην ηλεκτροτεχνία κτλ., οι οποίες δίνουν την εντύπωση ότι είναι ελληνικής προέλευσης αλλά στην πραγματικότητα είναι δάνεια από σύγχρονες ξένες γλώσσες,.» Όχι πάντα. Υπάρχουν περιπτώσεις νεότερων επιστημονικών/τεχνικών όρων οι οποίοι δημιουργήθηκαν στην νεότερη εποχή (μετά την Αναγέννηση) από Έλληνες λογίους: το τηλεσκόπιο είναι ένα τέτοιο παράδειγμα. Γενικώς το άρθρο δεν αναφέρεται στην συνεισφορά των Ελλήνων ουμανιστών στον εμπλουτισμό των δυτικών γλωσσών. γ) «.ο άρτος και ο οίνος δεν αποδεικνύουν τη συνέχεια της γλώσσας μας, επειδή ακριβώς είναι δάνεια από την αρχαία και όχι το αποτέλεσμα της συνεχούς προφορικής παράδοσης και της μετάδοσης της γλώσσας από γενιά σε γενιά.» Όχι και πάλι. Οι αγράμματες γιαγιάδες που πηγαίναν στην εκκλησία εδώ και πολλούς αιώνες, άρτο (όχι ψωμί) έφερναν στο σπίτι μετά την αρτοκλασία. δ) «.Και από πού θα παίρναμε τις λέξεις για να δηλώσουμε τις νέες μας συνήθειες αν όχι από τις γλώσσες των λαών από τους οποίους τις υιοθετήσαμε;» Η καταγωγή της λέξης δεν ταυτίζεται πάντα με την καταγωγή των αντικειμένων ή των ιδεών που περιγράφουν: Η λέξη κιθάρα είναι ελληνική, το όργανο κιθάρα δεν είναι ελληνικής προέλευσης. Η λέξη μπουζούκι (ίσως) είναι τούρκικη, το όργανο μπουζούκι δεν είναι τούρκικης προέλευσης. Οι λέξεις φλερτ και κόρτε είναι ξενικές, αλλά και οι παλιότεροι Έλληνες ήξεραν να ερωτοτροπούν κ.ο.κ. 20.ΚΩΣΤΑΣ said 23 Μαΐου, 2018 στις 10:36 Κάτι δεν μου πήγε καλά, μια διόρθωση στο 18 > Από τις γλώσσες αυτές, κυρίως τη γαλλική και την αγγλική, πέρασαν στη > συνέχεια στη νέα ελληνική, π.χ. ζωολογία Από την άλλη, το να υποστηρίζουμε > ότι η γλώσσα μας μόνο επηρέασε και δεν επηρεάστηκε, δεν είναι απλώς ένα > μεγάλο ψέμα. δείχνει μια ασυγχώρητη αλαζονεία. Πάρα πολύ ωραία, πλήρης ταύτιση μαζί του. 21.Δύτης των νιπτήρων said 23 Μαΐου, 2018 στις 10:36 19 β Έμαθα κάτι ωραίο που δεν ήξερα λοιπόν: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CF%89%CE%AC%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF%82_%CE%94%CE%B7%CE%BC%CE%B7%CF%83%CE%B9%CE%AC%CE%BD%CE%BF%CF%82 Για το (ίσως) στο μπουζούκι φαντάζομαι αναφέρεσαι στη θεωρία περί μποζόργκ. Την έχουμε ξανακουβεντιάσει: https://sarantakos.wordpress.com/2012/09/30/karasevda/#comment-135813 Σχ. 103, 106, 162, 164-166, 206-212 22.gpoint said 23 Μαΐου, 2018 στις 10:38 Πολύ ωραίο άρθρο ! Πάντως κάπου μπερδεύτηκα, η ειλικρίνεια του άρθρου του παραπέμπει σε συνοπαδό μου αλλά το επίθετό του σε κιτρινόμαυρο γήπεδο (οδός Αλεξ. Παπαναστασίου !! ) 23.Georgios Bartzoudis said 23 Μαΐου, 2018 στις 10:39 Πολύ χρήσιμα τα λεγόμενα από τον Παπαναστασίου. Θα πω μόνο πως στον βασικό τους πυρήνα (εξέλιξη από την Ιδευρωπαϊκή στην αρχαιοελληνική, νεοελληνική κλπ.) είναι πράγματα που διδάσκονταν στα πάλαι ποτε 6/τάξια Γυμνάσια, από τη δεκαετία του 1950 (τουλάχιστον). 24.Corto said 23 Μαΐου, 2018 στις 10:41 21: Φίλε Δύτη, εκεί αναφέρομαι, αλλά δεν έχει ιδιαίτερη σημασία αν η λέξη μπουζούκι ή ταμπουράς είναι τούρκικης, περσικής ή άλλης προέλευσης. Τα ταμπουροειδή προϋπάρχουν στα μέρη μας (Ελλάδα. Μικρά Ασία, Αίγυπτος, Μέση Ανατολή) αιώνες πριν την τούρκικη κατάκτηση. 25.ΚΩΣΤΑΣ said 23 Μαΐου, 2018 στις 10:45 Νικοκύρη, συγνώμη, αν θες σβήσε τα προηγούμενα, από λάθος σε λάθος πέφτω. Ξαναβάζω όλο το σχόλιο, ας θεωρηθούν άκυρα το 18 και το 20. Αν και σχετικά αρνητικά φορτισμένος - λόγω του προηγούμενου άρθρου του κ. Αναστασιάδη - πραγματικά σήμερα απόλαυσα μια ωραία και κατατοπιστική ανάλυση για την εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας. Θα επιχειρήσω ωστόσο έναν σχολιασμό έχοντας υπόψη μου και τις απόψεις του στο προηγούμενο άρθρο που δημοσιεύτηκε πριν λίγο καιρό. Λέι ο κ. Αναστασιάδης: > π.χ. οι μυκηναϊκές και στη συνέχεια ομηρικές λέξεις χρυσός και χιτών > γνωρίζουμε ότι είναι σημιτικής προέλευσης, προέρχονται δηλαδή από κάποια > σημιτική γλώσσα Θα με έπειθε καλύτερα αν έδινε και μια πληροφορία ότι οι λέξεις αυτές βρέθηκαν νωρίτερα σε άλλη γλώσσα. > και ας ρίξουμε μια ματιά στην τύχη του μυκηναϊκού και του ομηρικού > λεξιλογίου. Μεγάλο τμήμα του επιβιώνει μέχρι σήμερα, είτε με την ίδια είτε > συνηθέστερα με παραλλαγμένη μορφή. Μεταξύ άλλων: πόλεμος, θάλασσα, θεός, > ?νθρωπος, ... παραδείγματα που δείχνουν τη λεξιλογική συνέχεια μεταξύ αρχαίας > (ήδη ομηρικής) ελληνικής και της σύγχρονης γλώσσας μας. Μια χαρά ντα λέει, αν υπήρχε η ίδια διατύπωση και στο προηγούμενο, δεν υπήρχε λόγος να φανώ κακός με την αρνητική κριτική μου! > Από τις γλώσσες αυτές, κυρίως τη γαλλική και την αγγλική, πέρασαν στη > συνέχεια στη νέα ελληνική, π.χ. ζωολογία Από την άλλη, το να υποστηρίζουμε > ότι η γλώσσα μας μόνο επηρέασε και δεν επηρεάστηκε, δεν είναι απλώς ένα > μεγάλο ψέμα. δείχνει μια ασυγχώρητη αλαζονεία. Πάρα πολύ ωραία, πλήρης ταύτιση μαζί του. 26.Νέο Kid said 23 Μαΐου, 2018 στις 10:46 Βρε τον Τζιοβάνι Ντεμισιανη!.Μα να μην τον ξέρεις ρε Δύτη! Εγώ τον ήξερα. 27.ΓιώργοςΜ said 23 Μαΐου, 2018 στις 10:51 Εξαιρετικό άρθρο, περιεκτικό παρά το μήκος του. Μπορεί να λειτουργήσει σαν κείμενο αναφοράς, καλύπτει ένα σωρό θέματα. Πολλές ευχαριστίες! 28.ΚΩΣΤΑΣ said 23 Μαΐου, 2018 στις 10:51 Τέρμα για σήμερα, έκανα αντιγραφή, επικόλληση, αποκοπή κλπ και δεν μου βγάζει στη τελική εμφάνιση σωστό το σχόλιο. Χίλια συγγνώμην από όλους για την άσκοπη καταπόνησή σας. 29.sarant said 23 Μαΐου, 2018 στις 11:05 25 Παπαναστασίου πάντως, όχι Αναστασιάδης ?? ΄ 30.Aftercrisis (@Aftercrisis) said 23 Μαΐου, 2018 στις 11:29 11. ανήρ - Πρωτο-ινδοευρωπαική: h?n?r - Λιθουανικά: noras - Μεσο-Ιρλανδικά: ner - Πρωτο-Ιταλικά: ner - Πρωτο Ινδο-Ιρανικά: Hna? πόλις - Πρωτο-ινδοευρωπαική: pelH (=οχυρό), Λιθουανική : pilis («οχυρό») - Σανσκριτική: pur/pura = πόλη (30 φορές στη Rig Veda βλ. και εκατοντάδες σημερινές ονομασίες πόλεων στην Ινδική χερσόνησο με κατάληξη - pur) 31.Ριβαλντίνιο said 23 Μαΐου, 2018 στις 11:34 Το Μενίδι λένε πως μπορεί να μην ήταν αρβανίτικο τοπωνύμιο. Πρώτη φορά το διάβασα στον Καργάκο στο έργο του «Αλβανοί, Αρβανίτες, Έλληνες» ( σελ.214 ): (.)Αλβανικά θεωρεί επίσης και τα ονόματα Χασιά και Μενίδι. Όμως το Μενίδι αναγράφεται σε βούλα του πάπα Ιννοκεντίου Γ' το 1208, που σημαίνει ότι είναι προγενέστερη του έτους τούτου ονομασία, άρα προγενέστερη και της καθόδου των Αλβανών. Και το βρίσκω και αλλού στο ιντερνέτι : Η διένεξη έλαβε τέλος με απόφαση του Πάπα, ο οποίος με την περίφημη « Βούλα » του 1209 καθόριζε ποια θα φορολογούσε μόνο ο Βεράρδος . Η αναγραφόμενη στη « Βούλα » σειρά έχει ως εξής: « Casalia (αγροικίες, μικροσυνοικισμοί) Platan, Felin, Curiomonaster, Cassas, Menidi, Ducheleos, Calixte. https://eleftherovima.files.wordpress.com/2012/10/cebccebfcebdceae-cebacebbceb5ceb9cf83cf84cf8ecebd-ceb1cf80cf8ccf83cf80ceb1cf83cebcceb1-ceb1cf80cf8c-cf84cebf-ceb2ceb9ceb2cebbceafcebf.pdf Πρώτη ιστορική πληροφορία την εποχή της Φραγκοκρατίας για την ύπαρξη χωριών και εγκαταστάσεων στο Μενίδι είναι η Βούλα του Πάπα Ιννοκέντιου ΓΑ΄ που εκδόθηκε το 1209. Αναφορά στο όνομα, γίνεται επίσης στα κατάστιχα φορολογίας κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κατοχής. http://www.diazoma.gr/site-assets/xf_Axarnon.pdf Casalia, Procovenico, Vertipos, Triclini, Platan, Felin, Curiomonaster, Cassas, Menidi, Ducheleos,Calixtes, Perseconar, Catraperseta, Clazazundas, Chandebride, Alianastasis, Pothamo, Pirgo, Hu, Mareton, Oargite, Largedo, Lalaconite, Vatia, Literne, Mortar. Τα ονόματα των χωρίων δεν μεταφράζονται, διότι πολλά τούτων, λόγω κακής αναγραφής, είναι δύσκολον να ταυτισθούν με τας σημερινάς ονομασίας. http://www.skamnosvoice.gr/index.php/svxorio/svhistory/675-casale-procovenico 32.Alexis said 23 Μαΐου, 2018 στις 11:39 Βρε Κώστα, το διόρθωσες και το ξαναδιόρθωσες αλλά τον Παπαναστασίου τον έκανες Αναστασιάδη! ?? 33.Alexis said 23 Μαΐου, 2018 στις 11:43 Ουφ, το διάβασα όλο, μεγάλο ήταν αλλά άξιζε τον κόπο. Μία πρώτη παρατήρηση: Πού τις θυμήθηκε τις ντίσκο ο χριστιανός; ?? 34.Aftercrisis (@Aftercrisis) said 23 Μαΐου, 2018 στις 11:46 Πιθανότατα το όνομα Νέρων (Nero) έχει ετυμολογική σχέση με το ανήρ (μέσω του πρωτο-Ιταλικού ner). Ο «ανδροπρεπής». Και όχι βέβαια ο «μελαψός», «αυτός με το σκούρο δέρμα». Δεν σχετίζεται με το λατινικό niger = μαύρος, το οποίο συνδέεται με το πρωτο-Ινδοευρωπαικό nok?ts = νύχτα, το ελληνικό νυξ, τα σλαβικά νοτς κτλ, τα night, Nacht κτλ https://en.wiktionary.org/wiki/Reconstruction:Proto-Italic/n%C4%93r 35.spiral architect ???? said 23 Μαΐου, 2018 στις 11:57 @33: Τις έζησε! ?? 36.Γιάννης Ιατρού said 23 Μαΐου, 2018 στις 12:01 Μια παρατήρηση για τα αναφερόμενα στο άρθρο στην Α' εποχή (Προϊστορική, πρωτοϊστορική και αρχαϊκή): Ενώ γίνεται αναφορά στην επίδραση που δέχτηκε η γλώσσα από την περιοχή της Μ. Ανατολής, τονίζεται μόνο η επίδραση από της σημιτικές προέλευσης γλώσσες (π.χ. αρχαία αιγυπτιακή, εβραϊκή, φοινικική κλπ.). Δεν βλέπω καμία αναφορά στους Χιττίτες (Hettite) που ζούσαν εκεί, και των οποίων η γλώσσα είναι και ΙΕ προέλευσης και έχει επιδράσει σημαντικά στην πρωτο-ελληνική. Έχουν γραφτεί από σημαντικούς ερευνητές πολλά και καλά βιβλία επί του θέματος. Ενδεικτικά αναφέρω: Μ. Ρ. Βachvarova (From Hittite to Homer: The Anatolian Background of Ancient Greek Epic), Jaan Puhvel (Dictionary), H. G. Guterbock (The Hittites and the Aegean World), Walter Burkert ( The Orientalizing Revolution - Near Eastern Influence on Greek Culture in the Early Archaic Age), Robert Drews (The Coming fo the Greeks: Indo-European Conquests in the Aegean and the Near East) κλπ. κλπ. 29: Κι έψαχνα με χίλιους τρόπους να βρω αυτή την αναφορά ?? 37.kalantzianastasia said 23 Μαΐου, 2018 στις 12:09 Reblogged στις anastasiakalantzi50. 38.Aftercrisis (@Aftercrisis) said 23 Μαΐου, 2018 στις 12:10 36. Προσθέτω την πιο ενημερωμένη Γραμματική αναφοράς της Χιττικής: Harry A. Hoffner και Harold Craig Melchert (2008, 468 σελίδες) https://books.google.gr/books/about/A_Grammar_of_the_Hittite_Language.html?id=MoprjgEACAAJ&redir_esc=y 39.Divolos said 23 Μαΐου, 2018 στις 12:20 Πολύ ενδιαφέρον το άρθρο σήμερα. Αν και στην ίδια φιλοσοφία με το προηγούμενο «Η ελληνική γλώσσα στη διαχρονία της» του ίδιου, που δημοσιεύτηκε στο ιστολόγιο πριν λίγο καιρό, το σημερινό νομίζω ότι είναι πολύ πιο απολαυστικό (το βρίσκω και πολύ προσιτό σε μη ειδικούς σαν και του λόγου μου). Νικοκύρη υποσχέσου ότι δεν θα αργήσεις να βάλεις και το δεύτερο μέρος. Πιστεύω πως θα είναι πολύ ενδιαφέρον επίσης. 40.Γιάννης Ιατρού said 23 Μαΐου, 2018 στις 12:21 36: (συνέχεια/διευκρίνηση) Εννοώ πως υπήρξε επίδραση από «μη ΙΕ» και ΙΕ γλώσσες. Οι δεύτερες με τη σειρά τους, αυτές που δείχνουν συγγένεια με τις Ανατολικές ΙΕ γλώσσες (Χιττιτική, Λουβιανή, Καρική, Λυκική, Λυδική κλπ), επηρέασαν πιο (κατ΄εμέ) περισσότερο άμεσα. Οι πρωτοέλληνες, που εισήλθαν στον ελλαδικό χώρο έστω περί το 2200 π.Χ., βρήκαν ένα ενεργό ανατολιακό «ΙΕ υπόστρωμα» (προφανώς με καταγωγή στα μεταναστευτικά ασιατικά κύματα που έφεραν την Νεολιθική Επανάσταση στον Ελλαδικό χώρο, κάπου 3-4 χιλιετίες πριν) το οποίο, είχε ήταν στον ελλαδικό χώρο 3-4 αιώνες πιο πριν. Επίσης βρήκαν ένα «μη ΙΕ» υπόστρωμα (που επίσης απορρόφησαν). Έτσι, ενώ η επαφή των πρωτοελλήνων με το ανατολιακό ΙΕ υπόστρωμα ήταν άμεση, η επαφή με το μη ΙΕ υπόστρωμα ήταν (τουλάχιστον στην αρχή) έμμεση, αφού οι πρωτοέλληνες δανείστηκαν εκείνες τις «μη ΙΕ λέξεις» που πρόλαβαν να απορροφήσουν οι όποιοι προκάτοχοί τους. 41.Χρίστος Δάλκος said 23 Μαΐου, 2018 στις 12:29 Στά ?σα -?ς ?πί τό πλε?στον ?ρθά- ?ποστηρίζει ? κ. Παπαναστασίου, ?ς μο? ?πιτραπο?ν ?ρισμένες ?νστάσεις πού θά προωθήσουν, ?νδεχομένως, τήν συζήτηση «Την προέλευση ορισμένων από αυτές την αναγνωρίζουμε με μεγαλύτερη ή μικρότερη βεβαιότητα, π.χ. οι μυκηναϊκές και στη συνέχεια ομηρικές λέξεις χρυσός και χιτών γνωρίζουμε ότι είναι σημιτικής προέλευσης» ? χρυσός, παραβαλλόμενος πρός τήν κ.ν.?. χρυσή (= ?κτερο), πού δείχνει νά ε?ναι ?ναλλακτικός τύπος το? τσακωνικο? γρουσσί (= γλωσσίδι, πρβλ. τσακων. γρο?σσα = γλ?σσα, καθώς καί τήν μαγική ?ντίληψη ?τι ? χρυσή ε?ναι γρουσσί, δηλ. μιά γλ?σσα κάτω ?πό τήν γλ?σσα), φαίνεται νά προέκυψε ?κ το? *γλωσσός > *γρουσσός > *γρυσός (= ? ?χων τό χρ?μα το? πάσχοντος ?πό γρουσσί, ?κτερο), μέ τροπή γ > χ. Πρ?γμα πού σημαίνει ?τι ? συγγένεια τ?ς λέξης πρός τά ?σσυρ. hurasu, ?βρ. haruz (= χρυσός) δέν σημαίνει σημιτική προέλευση τ?ς λέξης, μι?ς καί ?τυμολογε?ται ?κανοποιητικά βάσει τ?ν πανάρχαιων (μαγικ?ν) συνειρμ?ν πού μνημειώνει ? τσακωνική διάλεκτος. Σημειωτέον ?τι ?ν ε?χε διατηρηθ? μόνο τό «γρουσσί» καί ?λειπε τό κ.ν.?. «χρυσή», ? συσχέτιση μέ τόν χρυσό δέν θά μπορο?σε νά γίν?. «Αν και διαθέτουμε μερικά γραπτά κείμενα από αυτές τις γλώσσες, δεν μπορούμε να τα διαβάσουμε, γιατί, εκτός των άλλων, είναι γραμμένα σε άγνωστες γραφές. Τέτοια είναι η περίπτωση της γραμμικής Α, μιας συλλαβικής γραφής που κρύβει μια προελληνική γλώσσα της Κρήτης, η οποία μας είναι ακατανόητη. Μιλάμε, στην περίπτωση αυτή, για μια γραφή μη αποκρυπτογραφημένη και για μια γλώσσα άγνωστη.» Στήν Γραμμική Α΄ ?χουν διαβαστ? λέξεις ?πως «σι-κα» (= πιθ. «σ?κα» μέ ?ωτακισμό, γιά τόν ?πο?ο πρβλ. καί τό τ?ς Γραμμικ?ς Β΄ «ι-γιο» / i-jo = υ?ός / ?γιός), «κου-πα3-ρι-για», λέξη συνοδευόμενη ?πό τό ?δεόγραμμα το? μαλλιο? (: μα-ρου), καί ?πομένως πιθαν?ς ταυτιζόμενη μέ τόν πληθυντικό «κουβάρ(γ)ια» τ?ς ν.?. λέξης κουβάρι, πρβλ. κουβαρίς, κουβαρίζω, «κου - ρο», ? λέξη γιά τό σύνολο πού μοιάζει νά ταυτίζεται μέ τόν νεοελληνικό διαλεκτικό / ?διωματικό τύπο «γο?λο» (τ.?. τό «?λον», πρβλ. καί «κου-ρα», πιθ. «γο?λα») κ.λπ. Α?τό θά σήμαινε ?τι ? νέα ?λληνική συντηρε? «προελληνικές» / «πρωτοελληνικές» μν?μες. «Στο θρησκευτικό λεξιλόγιο συμβαίνει τεράστια ανατροπή. Λέξεις που συνδέονται με την παλαιά πολυθεϊστική θρησκεία εξαφανίζονται και παραχωρούν τη θέση τους σε δάνεια από την εβραϊκή και την αραμαϊκή» Στήν νεοελληνική διατηρο?νται παραδόξως τά ?νόματα θηλυκ?ν δαιμονικ?ν ?ντων ?πως Νεράϊδες (?.?. Νηρηίδες), Γοργόνα (?.?. Γοργώ), Γελλο? (?.?. Γελλώ), Λάμια (?.?. Λάμια), ?μαζόνα, Ραμαζόνα (?.?. ?μαζόνες) κ.λπ. πού ?ρισμένοι θά τά ?ν?γαν στό λεγόμενο «προελληνικό» ?πόστρωμα. «Συχνά είναι, επίσης, στον ελλαδικό χώρο τα σλαβικά τοπωνύμια: Αράχοβα, Γρεβενά, Τίρναβος» Σχετικά μέ τό τοπων. Τύρναβος, συσχετιζόμενο μέ τά βουλγ. T?rnovo σκρ. Trnovo (= ο?ονεί «?γκαθότοπος»), ? ?ποφαινόμενος ?χει διά μακρ?ν ?ποστηρίξει τήν καταγωγή τόσο τ?ν σλαβικ?ν ?σο καί τ?ν ?λληνικ?ν τύπων ?πό μιά πρωτοβαλκανική / πρωτοευρωπαϊκή ρίζα πού δέν δηλο?σε τό ?γκάθι ?λλά τόν ποταμό, χείμαρρο κ.τ.τ., καί πού ?πόκειται πιθανόν το? ?νόματος τόσο το? Δουνάβεως, ?σο καί τ?ν ν.?. dούναβρος / dούρναβος / dούναβους / Τούρβανος (= ?ρμητικός ποταμός ? χείμαρρος) κ.λπ. «Στις περισσότερες περιπτώσεις όμως αυτή η προσπάθεια επαναφοράς αρχαίων λέξεων στη θέση δανείων δεν είχε ως αποτέλεσμα την εξαφάνιση του δανείου αλλά την παράλληλη χρήση και των δύο λέξεων, της ξένης και της αρχαίας, με αποτέλεσμα σήμερα να έχουμε ζεύγη που σημαίνουν το ίδιο πράγμα αλλά χρησιμοποιούνται με διαφορετικό τρόπο: καπνός και ντουμάνι.» ? λέξη «καπνός» δέν ε?ναι λόγια «Το να αρνείται ένας λαός την πραγματική ιστορία του, το να επιθυμεί να διαγράψει αυτά που θεωρεί ενοχλητικά - ας τα πούμε έτσι - κομμάτια της, είναι σαν να αρνείται κομμάτια της ύπαρξής του.» ? κ. Παπαναστασίου δέν ?ναφέρεται καθόλου σέ μιά νέα πραγματικότητα πού προέκυψε μέ τήν διάδοση τ?ν ΜΜΕ καί δή τ?ν τηλεοπτικ?ν, στό πλαίσιο τ?ς ?ποίας ?νας καί μόνο ?νθρωπος, ?πως π.χ. ? ?κφωνητής ?νός ?θλητικο? ?γώνα, μπορε? νά ?πηρεάσ? τήν «κοινή χρήση» ?πως καί ?σο δέν μπορε? πλέον νά κάν? τό σχολε?ο, ο? λόγιοι, κ.λπ.. Κάπως ?τσι φτάσαμε στό σημε?ο ?λάχιστοι ?νθρωποι νά ?λέγχουν τήν «κοινή χρήση» τ?ς νέας ?λληνικ?ς φροντίζοντας νά τήν μπολιάζουν συνεχ?ς μέ ?μετάφραστα ?γγλικά δάνεια το? τύπου «Black Friday», «on demand», «hot spots» κ.λπ. Κι ?πειδή ?ρισμένοι καλόπιστοι θά ?ποστήριζαν ?τι α?τές ο? ?ξελίξεις δέν συνιστο?ν σκόπιμη ρύθμιση, ?ς προβληματισθο?ν πάνω στό γεγονός ?τι ? ?γγλικός ?ρος «Super League» ?ντικατέστησε τό «Πρωτάθλημα Α΄ ?θνικ?ς Κατηγορίας», τό «Football League» τό «Πρωτάθλημα Β΄ ?θνικ?ς Κατηγορίας» κ.ο.κ. Στήν περίπτωση τ?ν ?ξωθεσμικ?ν α?τ?ν κέντρων πού ?πιθυμο?ν νά διαγράψουν κομμάτια τ?ς ?στορίας το? ?λληνικο? λαο? πού τά θεωρο?ν ?νοχλητικά (καί ? λόγια συνεισφορά ε?ναι κι α?τή κομμάτι τ?ς ?στορίας του), τά λόγια το? κ. Παπαναστασίου ταιριάζουν κουτί. 42.ΛΑΜΠΡΟΣ said 23 Μαΐου, 2018 στις 12:34 Kαι μόνο γι΄αυτό το άρθρο και την γνώση που πήρα από αυτό, (φυσικά έχω πάρει πολύ περισσότερη από πολλά άλλα καταπληκτικά άρθρα) αξίζει που επισκέπτομαι όλα αυτά τα χρόνια το υπέροχο ιστολόγιό σου Νικοκύρη. Συγχαρητήρια για άλλη μια φορά σε σένα και πολλά περισσότερα στον κύριο Γιώργο Παπαναστασίου, καιρό είχα να βγώ τόσο πολύ κερδισμένος. 43.sarant said 23 Μαΐου, 2018 στις 12:44 39 Σε κανα δεκαήμερο ελπίζω. 41 Ο αδύνατος κρίκος της επιχειρηματολογίας του φίλτατου Χρήστου είναι αυτός: ? χρυσός, παραβαλλόμενος πρός τήν κ.ν.?. χρυσή (= ?κτερο), πού δείχνει νά ε?ναι ?ναλλακτικός τύπος το? τσακωνικο? γρουσσί (= γλωσσίδι, πρβλ. τσακων. γρο?σσα = γλ?σσα, καθώς καί τήν μαγική ?ντίληψη ?τι ? χρυσή ε?ναι γρουσσί, δηλ. μιά γλ?σσα κάτω ?πό τήν γλ?σσα), φαίνεται νά προέκυψε ?κ το? *γλωσσός > *γρουσσός > *γρυσός (= ? ?χων τό χρ?μα το? πάσχοντος ?πό γρουσσί, ?κτερο), μέ τροπή γ > χ. Το «δείχνει να είναι». Αντί δηλαδή για το κατ' εμέ αυτονόητο, ότι ο άρρωστος που πάσχει από ίκτερο έχει κίτρινη όψη και ότι αυτή η όψη παρομοιάστηκε με το κίτρινο χρώμα του χρυσού (όπως επίσης λέμε ότι κιτρίνισε σαν το φλουρί. κοκκίνισε σαν πατζάρι, είναι άσπρος σαν το γάλα, ωχρός ως σουδάριον κτλ κτλ κτλ) και ότι από εκεί ονομαστηκε χρυσή ο ίκτερος, ο φίλος Χρήστος υποθέτει ότι υπήρχε αμάρτυρη για χιλιάδες χρόνια μια λέξη γλωσσός - γρυσός για τον πάσχοντα από τον ίκτερο, μια λέξη που δεν εμφανίστηκε πουθενά, αλλά που οδήγησε, στο απώτατο παρελθόν, στον κοινότατο όρο «χρυσός» ονοματίζοντας δηλαδή το πολύτιμο μέταλλο από την όψη του ασθενούς!! Τούτο δε παρά το γεγονός ότι στις σημιτικές γλώσσες υπάρχουν ανάλογα του χρυσού, πχ hurasu, haruz, ακριβώς με τη σημασία «χρυσός» χωρίς να μας εξηγήσει πόθεν η ομοιότητα. Τυχαία είναι ή μήπως ο πανάρχαιος αμάρτυρος ίκτερος (γρουσί) μεταδόθηκε και στους ασσύριους; Όλα αυτά είναι ίσως σαγηνευτικά, αλλά ικανοποιητική ετυμολογία δεν νομίζω να είναι. Πιο πολύ ταχυδακτυλουργία. 44.ΛΑΜΠΡΟΣ said 23 Μαΐου, 2018 στις 12:55 41 - «Στήν περίπτωση τ?ν ?ξωθεσμικ?ν α?τ?ν κέντρων πού ?πιθυμο?ν νά διαγράψουν κομμάτια τ?ς ?στορίας το? ?λληνικο? λαο? πού τά θεωρο?ν ?νοχλητικά (καί ? λόγια συνεισφορά ε?ναι κι α?τή κομμάτι τ?ς ?στορίας του), τά λόγια το? κ. Παπαναστασίου ταιριάζουν κουτί.» Συγγνώμη κύριε Δάλκο που παρεμβαίνω, έχω πλήρη άγνοια περί των γλωσσικών και φυσικά δεν θα μπορούσα να κάνω τον οποιονδήποτε διάλογο μαζί σας η με κάποιον άλλο ειδικό (σας διαβάζω με ενδιαφέρον όμως). Αν θέλετε μπορείτε να κατονομάσετε αυτά τα εξωθεσμικά κέντρα και τους λόγους που επιθυμούν να διαγράψουν κομμάτια της ιστορίας μας, γιατί δεν ξέρω ποιά είναι και δεν μπορώ να κατανοήσω τι συμφέρον έχουν από αυτό. 45.Γιάννης Κουβάτσος said 23 Μαΐου, 2018 στις 12:55 Πολύ κατατοπιστικό και περιεκτικό άρθρο. Χρησιμότατο για μας τους εκπαιδευτικούς. Το εκτύπωσα ήδη για να το μελετήσω καλύτερα. Ευχαριστούμε, κύριε Παπαναστασίου και Νικοκύρη. 46.«ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΜΗΡΟ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ» - samikefalonias said 23 Μαΐου, 2018 στις 13:09 [.] via [.] 47.ΓιώργοςΜ said 23 Μαΐου, 2018 στις 13:15 36 Με σεμνότητα το σχόλιο δίνει αναφορές σε ερευνητές, ενώ θα μπορούσε να είναι «Όπως μου έλεγε ο θείος μου, που ήταν δεκανέας στο στρατό του Αγαμέμνονα.» ?? 43 (41) Χρήσιμη η τοποθέτηση. Βρήκα κι εγώ τεράστιο το λογικό άλμα, αλλά θεώρησα πως μη όντας ειδικός έχω χάσει κάποιο κοινά γνωστό και παραδεκτό σύνδεσμο. 48.ΣΠ said 23 Μαΐου, 2018 στις 13:25 Εξαιρετικά ενημερωτικό, εκπαιδευτικό θα έλεγα, άρθρο. Μερικές σχολαστικές παρατηρήσεις: 1. Η προηγούμενη αρχαϊκή εποχή προφανώς κληρονομεί στην κλασική μεγάλο τμήμα του λεξιλογίου της. Έχω συναντήσει και άλλες φορές την χρήση του «κληρονομώ» με την σημασία του «κληροδοτώ». Είναι λάθος ή θεωρείται σωστό λόγω χρήσεως; 2. Η διαφορά τους από τα λαϊκά [δάνεια] είναι ότι τα εισάγουν στη γλώσσα μορφωμένοι, που τα γνωρίζουν μέσα από γραπτά κείμενα. Εδώ υπάρχει αμφισημία. Το «γνωρίζω» έχει την σημασία του «μαθαίνω» ή του «κάνω γνωστό»; 3. Σφοδρότερη, βέβαια, κριτική δέχτηκαν βέβαια την εποχή της καθαρεύουσας τα δάνεια από τις ξένες γλώσσες Ένα «βέβαια» περισσεύει. 4. Στην αρχή αναφέρεται ότι ο κ. Παπαναστασίου είναι Αναπληρωτής Καθηγητής, ενώ στο τέλος Επίκουρος Καθηγητής. 49.Γιάννης Κουβάτσος said 23 Μαΐου, 2018 στις 13:27 41: Ναι, κι εγώ θα ήθελα να μάθω ποια είναι αυτά τα εξωθεσμικά κέντρα που κοπτο(ρ)ράπτουν την ελληνική ιστορία. Σέρνονται και κάτι θεωρίες συνωμοσίας, καταλαβαίνετε. 50.sarant said 23 Μαΐου, 2018 στις 13:33 48.4 Τώρα είναι αναπληρωτής. Όταν δημοσιεύτηκε το άρθρο ήταν επίκουρος. 51.Ριβαλντίνιο said 23 Μαΐου, 2018 στις 13:38 @ 40 Γιάννης Ιατρού ένα ενεργό ανατολιακό «ΙΕ υπόστρωμα» προφανώς με καταγωγή στα μεταναστευτικά ασιατικά κύματα που έφεραν την Νεολιθική Επανάσταση στον Ελλαδικό χώρο, κάπου 3-4 χιλιετίες πριν Όμως οι Προέλληνες Ινδοευρωπαίοι της Ανατολικής ομάδας ήρθαν κατά την επικρατέστερη άποψη από την Βόρεια Βαλκανική και όχι από την Ασία. Μήπως ως «ασιατικά κύματα» εννοείς τους Προϊνδοευρωπαίους : που έφεραν την γεωργία ; 52.spiral architect ???? said 23 Μαΐου, 2018 στις 13:38 @41, 49: Μεταξύ αστείου και σοβαρού, τα εξωθεσμικά αυτά κέντρα είναι οι πολυεθνικές εμπορικές επιχειρήσεις (εταιρείες) και θεσμοί (π.χ. UEFA) που αρέσκονται στις αγγλικές τυποποιήσεις, ούτως ώστε όπου σταθείς και όπου βρεθείς, να είσαι έτοιμος να καταναλώσεις και να μην μπερδεύεσαι με τις εγχώριες ονομασίες. Tα αγγλικά βολεύουν και έτσι π.χ. το Turk Hava Yollari έγινε Turkish Airlines, για να γνωρίζει ο καταναλωτής ότι έχει να κάνει με αεροπορική εταιρεία και όχι με μαγαζί αλλαντικών σε παζάρι. 53.sarant said 23 Μαΐου, 2018 στις 13:49 52 Εδώ το Μουντιάλ το κάνανε FIFA World Cup. 54.ΣΠ said 23 Μαΐου, 2018 στις 14:05 50 Ναι, βλέπω ότι άρθρο δημοσιεύτηκε το 2015. http://www.lit.auth.gr/sites/default/files/documents/elliniko_leksilogio_.pdf Πάντως στο τέλος της ανάρτησης πρέπει να μπει η τωρινή του ιδιότητα (Αναπληρωτής Καθηγητής). 55.Γιάννης Κουβάτσος said 23 Μαΐου, 2018 στις 14:05 53: Αν θυμάμαι καλά, Μουντιάλ αρχίσαμε να το λέμε στη χώρα μας από το παγκόσμιο κύπελλο της Αργεντινής και μετά, το 1978. Και έμεινε αυτή η ονομασία, παράγοντας και το επίθετο μουντιαλικός. 56.ΣΠ said 23 Μαΐου, 2018 στις 14:09 55 Ναι, μέχρι τότε το λέγαμε Παγκόσμιο Κύπελλο (εγώ εξακολουθώ να το λέω έτσι). Το «Μουντιάλ» βόλευε επειδή είναι μονολεκτικό. 57.sarant said 23 Μαΐου, 2018 στις 14:12 54 Καλά λες. 58.Triant said 23 Μαΐου, 2018 στις 14:24 Πολύ ωραίο (παρότι πρέπει να ομολογήσω ότι έκανα μιά ολιγόωρη στάση μετά το ντουζ < douge που μου έσπειρε αμφιβολίες). 59.Χρίστος Δάλκος said 23 Μαΐου, 2018 στις 14:56 Τά ?ξωθεσμικά κέντρα ε?ναι πρωτίστως ο? καναλάρχες τ?ν ?διωτικ?ν τηλεοπτικ?ν σταθμ?ν πού -δέν ξέρω ?ν τό ?χετε προσέξει- ?νοματίζουν τά κανάλια τους μέ ξένα ?νόματα, τίς ?κπομπές τους μέ ξένα ?νόματα κ.λπ. ?λλά βέβαια ?πάρχει καί μιά δραστηριοποίηση πρός α?τήν τήν κατεύθυνση στόν κρατικό τομέα, μέ τά SuperLeague, τά POS κ.τ.τ. ?πί πλέον, α?τοί ο? κύριοι, ?ταν πρόκηται νά μιλήσουν γιά τά ξένα πρωταθλήματα, χρησιμοποιο?ν τόν ?κάστοτε ?θνικό ?ρο (Μπουντεσλίγκα, Καμπιονάτο κ.λπ.) καί μόνο μέ τό ?λληνικό πρωτάθλημα τούς πιάνει μιά περίεργη ?λλεργία (προφαν?ς ε?ναι κάργα ?ντεθνικιστές). ?δ? ο? Ε?ρωπα?οι ?βαλαν στό EURO καί τήν ?λληνική ?ναγραφή (ΕΥΡΩ), διακινδυνεύοντας «μπέρδεμα» «με τις εγχώριες ονομασίες» (!) κι ?με?ς δέν τολμ?με νά ?μολογήσουμε τήν συμπλεγματική μας ξεφτίλα! ?λλά καί πέραν τούτου, ποιός ?ποφάσισε νά ?νομάσ? τά ?λληνικά πρωταθλήματα μέ ?γγλικούς ?ρους; Ποιόν ρώτησαν; Πότε ?γινε μιά σχετική συζήτηση, ?που νά κομισθο?ν τά σχετικά ?πιχειρήματα γιά τό μπέρδεμα «με τις εγχώριες ονομασίες»; Καί ?ν ?σχύ? κάτι τέτοιο, δέν ε?ναι καιρός νά ξεπατώσουν ?λα τά ?νόματα τ?ν δημοσίων ?ργανισμ?ν ?στε νά μήν μπερδευώμαστε μέ τίς «?γχώριες ?νομασίες»; 43 «Αντί δηλαδή για το κατ' εμέ αυτονόητο, ότι ο άρρωστος που πάσχει από ίκτερο έχει κίτρινη όψη και ότι αυτή η όψη παρομοιάστηκε με το κίτρινο χρώμα του χρυσού» ? συλλογιστική βασίζεται πάνω στό ?τι ? ?κτερος, τό «γρουσσί» / χρυσ?, ?πάρχει σ' α?τόν τόν κόσμο πολύ πιό πρίν ?πό τόν χρυσό καί τίς τεχνικές ?ξόρυξής του. ?λλωστε ? τσακωνική ε?ναι ?διάψευστος μάρτυρας το? πρωτογονισμο? τ?ς σκέψης πού ?δήγησε στήν ?νοματοθεσία, μέ τήν φράση της: : "Νά κόψουμε τό γρουσσί, νά ?ρά? τό καμπζί τάν ?γεία σι", νά κόψουμε τή χρυσή (τήν γλ?σσα) νά ?δ? τό παιδί τήν ?γεία του». Τήν μαγική ?ντίληψη ?πιβεβαιώνουν καί διάφορες μαρτυρίες ?πως π.χ. ?πό τήν Κάρπαθο (: «νά σο? χαράξω ?μμετί τ-τή γλ?σσα σ-σου ?ουκάτω νά σο? περάσ? ? χρουσαφία») ? τούς Φούρνους (χρυσαφίδα: «α?τό πού ε?ναι κάτω ?πό τή γλ?σσα, ?να μικρό κρεατάκι»). Δέν ε?ναι πάντως ? πρώτη φορά πού ? τσακωνική μ?ς ?νάγει σέ βαθύτατα στρώματα τ?ς πρωτοελληνικ?ς, πρβλ. κρανίδα, κσ΄ανίδα (= κλάδος μικρός ?φημένος μέ τά παρακλάδια του: «Θά ντί κιάσου μέ νιά κσ΄ανίδα νά μήν ποίνερε ζηνίλε», θά σέ πιάσω μέ μιά κσανίδα, νά μήν ξανακάν?ς ζημιές), ?π' ?που κατάγονται ο? σανίδες το? ?μήρου καί ? «βρεγμένη σανίδα» τ?ς κοιν?ς. ? ?ρχαιοπινής τσακωνική μ?ς δείχνει μέσα ?πό ποιούς περίεργους δρόμους πέρασε ? γλωσσική ?ντογένεση, κι ?ν ε?χαμε ?τα ?κούειν θά ?πρεπε νά σκύψουμε πάνω σ' α?τά τά φαινόμενα, φωνητικά καί σημασιολογικά, γιά νά καταλάβουμε π?ς δημιουργήθηκαν ?ντως ο? λέξεις στόν ?παρκτό κόσμο κι ?χι στά κεφάλια μερικ?ν προκρουστ?ν το? πνεύματος. 60.Γιάννης Κουβάτσος said 23 Μαΐου, 2018 στις 15:01 Ε, καλά, κύριε Δέλκο, αυτό γίνεται για εμπορικούς λόγους, δεν οφείλεται σε συνωμοσία κατά του ελληνισμού. Και δεν είναι φαινόμενο του καιρού μας αλλά μάλλον διαχρονικό. 61.Tah ala tahalasa said 23 Μαΐου, 2018 στις 15:01 Ωραία τα λέει ο κος καθηγητής. Και με σαφήνεια. Όχι ότι είμαι κ σε θέση να πω τίποτα άλλο σε κοτζαμ καθηγητή - ας είν' κ αναπληρωτής-. Πάντως τα κέντρα που λέτε δε φαντάζομαι να υπάρχουν. Σίγουρα οι μεγάλες εταιρείες κ οι διοργανώσεις θα θέλουν ενιαίες όνομασιες αλλά το βασικό πρόβλημα είναι η ανικανότητα όσων επικοινωνούν τις νέες ονομασίες δηλαδή κυρίως πολιτικοί κ δημοσιογράφοι. Βλέπει ο άλλος χοτ σποτ. Βολεύει το αμετάφραστο το αφήνει ως έχει. Που να σκεφτεί τώρα. Κι αν πει λάθος κ τον κοροϊδεύουν; Κι αν πει τίποτα που δε θα συνάδει με την πολιτική ορθότητα ( πχ στρατόπεδο συγκέντρωσης;) Και τον ξεσκίζουν μια βδομάδα στο Τουίτερ; Ας το χοτ σποτ να πάει στην ευχή και καταλαβαίνουμε. 62.ΓιώργοςΜ said 23 Μαΐου, 2018 στις 15:19 59 > ?νοματίζουν τά κανάλια τους μέ ξένα ?νόματα, τίς ?κπομπές τους μέ ξένα ?νόματα κ.λπ. Δεν είναι μόνο οι καναλάρχες που δίνουν ξένα ονόματα στα μαγαζιά και τα προϊόντα τους. Αν περπατήσει κανείς (τώρα πια μπορεί και διαδικτυακά) στους εμπορικούς δρόμους (πχ στην Ερμού), δύσκολα θα βρει ελληνόγλωσση ταμπέλα, και δε νομίζω πως κανείς μπορεί να αιτιολογήσει συνωμοσία των εμπόρων με βάση αυτό. Η προσέγγιση «καθετί το ξένο είναι καλύτερο» δείχνει (ίσως) σύμπλεγμα κατωτερότητας, αλλά αυτό ισχύει πάνω από μισό αιώνα τώρα και δεν δικαιολογεί οργανωμένο σχέδιο καναλαρχών ή άλλων. Οι έμποροι θέλουν να πουλήσουν την πραμάτια τους, κι αν με την ξενόγλωσση ταμπέλα το καταφέρνουν καλύτερα, αυτή θα χρησιμοποιήσουν. > "Νά κόψουμε τό γρουσσί, νά ?ρά? τό καμπζί τάν ?γεία σι", νά κόψουμε τή χρυσή > (τήν γλ?σσα) νά ?δ? τό παιδί τήν ?γεία του» Από τη φράση αυτή και μόνο, προκύπτει πως υπάρχει δεισιδαιμονική αντίληψη πως κόβοντας το γρουσσί (υποθέτω το χαλινό) της γλώσσας γιατρεύεται κάποιος από κάτι, όχι απαραίτητα από τον ίκτερο. Άλλωστε είναι αρχαία λέξη κι ο ίκτερος, δε βρίσκω εύλογο να υπάρχουν δύο λέξεις για το ίδιο σημαινόμενο, ειδικά για κάτι τόσο συγκεκριμένο. 63.sarant said 23 Μαΐου, 2018 στις 15:21 Λέει ο Χρήστος στο 59: ? συλλογιστική βασίζεται πάνω στό ?τι ? ?κτερος, τό «γρουσσί» / χρυσ?, ?πάρχει σ' α?τόν τόν κόσμο πολύ πιό πρίν ?πό τόν χρυσό καί τίς τεχνικές ?ξόρυξής του. Η *αρρώστια* υπάρχει πολύ πριν από τον χρυσό και τις τεχνικές εξόρυξής του. Όχι η *λέξη* που την περιγράφει! Μην τα μπερδεύουμε αυτά, είναι τελείως διαφορετικά πράγματα. 64.Δύτης των νιπτήρων said 23 Μαΐου, 2018 στις 15:38 Εξωθεσμικά κέντρα! Όταν ο ρωμαϊκός πολιτισμός είχε τη θέση που έχει τώρα ο αγγλοσαξονικός, πάμπολλες ήταν οι λατινικές λέξεις που μπήκαν στο λεξιλόγιο της ελληνικής ενίοτε εκτοπίζοντας τις παλιότερες. Οι πιο πολλές ξαναδιώχτηκαν μετά από αιώνες, και έτσι λέμε τελωνείο και όχι κομμέρκιο, για παράδειγμα. Οπότε δεν υπάρχει φόβος - ιδίως για κάποιον που υποστηρίζει ότι τα βαθύτερα στρώματα της προελληνικής έχουν τέτοια δύναμη επιβίωσης έστω και αμάρτυρα ?? 65.Πέπε said 23 Μαΐου, 2018 στις 15:43 Μου αφήνει αρκετές επιφυλάξεις αυτό το κείμενο, παρόλο που είναι τόσο έξυπνα γραμμένο ώστε δεν εντοπίζεται κανένα ψέμα ή ανακρίβεια (νομίζω ότι το βρακί δεν είναι ακριβώς λατινικό δάνειο, αρχικά κέλτικο, αλλά αυτά είναι παρωνυχίδες). Η πρώτη και κυριότερη είναι ο τίτλος. Το κείμενο δε μιλάει για το ελληνικό λεξιλόγιο, αλλά για μια πτυχή του, τα δάνεια. Η αναφορά σε αρχήθεν ελληνικές (και ακόμη πιο αρχήθεν ινδοευρωπαϊκές) λέξεις είναι ίσα ίσα όση χρειάζεται για να αντιληφθούμε αντιδιασταλτικά την έννοια του δανείου. Τιτλοφορείται όμως «το ελληνικό λεξιλόγιο», πράγμα που δημιουργεί τη σύγχυση ότι όση έκταση του κειμένου αφιερώνεται στα δάνεια συγκριτικά με τα μη δάνεια, τόση αντίστοιχα έκταση καταλαμβάνουν και τα ίδια τα φαινόμενα. Ύστερα: > > Λέξεις όπως αέτωμα, αίθριος, αντηχώ, άπταιστος, έσχατος, ευημερώ, ηγέτης, > > ιδρύω, ίχνος, μιμούμαι, νέμω, νήπιο, οδός, ομοεθνής, πυθμένας, ράκος, ρέω, > > σπινθήρας είναι δάνεια από την αρχαία γλώσσα, καθώς οι λέξεις αυτές δεν > > βρίσκονταν συνεχώς στο στόμα των Ελλήνων ομιλητών από την αρχαία εποχή > > μέχρι σήμερα, αλλά κάποια στιγμή στην ιστορία της ελληνικής γλώσσας > > ξεχάστηκαν και αναβίωσαν στη σύγχρονη εποχή, υπό την επίδραση της γλώσσας > > των λογίων που τις εισήγαγαν. Δε βρίσκονταν συνεχώς στο στόμα των ομιλητών, αυτό είναι αλήθεια. Στην πένα των λογίων όμως; Η λογιοσύνη δεν είναι κάτι που εμφανίστηκε από το πουθενά τον 19ο ή 18ο αιώνα. Είχε διαρκή παράδοση, άλλοτε ισχυρότερη, άλλοτε ασθενέστερη, η οποία ούτε στην εκάστοτε λαϊκή ομιλουμένη εκφράστηκε ούτε σε ξένες γλώσσες αλλά σε αρχαΐζοντα ελληνικά. Άρα το περί νεκρανάστασης είναι μια σχηματοποιημένη υπεραπλούστευση. Και παρομοίως: > > το τέκνο, ο άρτος και ο οίνος δεν αποδεικνύουν τη συνέχεια της γλώσσας μας, > > επειδή ακριβώς είναι δάνεια από την αρχαία και όχι το αποτέλεσμα της > > συνεχούς προφορικής παράδοσης και της μετάδοσης της γλώσσας από γενιά σε > > γενιά. Ναι, είναι όμως αποτέλεσμα (και) της συνεχούς γραπτής παράδοσης, η οποία άλλωστε δεν είναι υποχρεωτικό να πάει από γενιά σε γενιά - όσοι διαβάζουν βιβλία δε διαβάζουν μόνο όσα έγραψαν συγγραφείς που να τους πρόλαβαν ζωντανούς, αλλά και παλιότερα. 66.Γιάννης Κουβάτσος said 23 Μαΐου, 2018 στις 15:45 Και δεν είναι μόνον οι έμποροι και εν γένει οι επιχειρηματίες αλλά και οι πολίτες. Και δεν αναφέρομαι σε λέξεις που δεν κατέστη δυνατό να μεταφραστούν με εύχρηστες ελληνικές λέξεις (π.χ. ασανσέρ, ταξί κ.α.), αλλά σε λέξεις που υπάρχει αντίστοιχη ελληνική (π.χ. λέβελ αντί επίπεδο). Αλλά κι αυτό είναι παλιά συνήθεια. Όποια ασπρόμαυρη ελληνική ταινία κι αν δούμε, θ' ακούσουμε για σωφέρ, για μαντάμ, για αξιντάντ, μπαρντόν, μερσί. Τότε κυριαρχούσαν οι γαλλικούρες, τώρα οι αγγλικούρες. Εκτός από κερδοσκοπικό κίνητρο, ευκολία και τεμπελιά, παίζει και μια ξενομανία. Συνωμοσία όμως δεν βλέπω πουθενά. 67.sarant said 23 Μαΐου, 2018 στις 15:46 65 Συνεχής γραπτή παράδοση αλλά με αναλφάβητους 95% (ή πόσο ήταν το 1800;) 68.Γιάννης Ιατρού said 23 Μαΐου, 2018 στις 15:59 Επέστρεψα στη βάση. Ενδιαφέροντα σχόλια σήμερα. Χαίρομαι. 38: Aftercrisis, ναι, ναι, μπράβο. Κι αυτό πολύ ενδιαφέρον. Ίσως επανέλθω στο θέμα της βιβλιογραφίας (στις μικρές ώρες ?? ) 47α: ΓιώργοΜ, βλέπω προσέχεις ?? 51: Ρίβα, κυρίως ήθελα να τονίσω πως το αρχικό/πρώτο αυτό ΙΕ υπόστρωμα δέχτηκε και πρώτο την «μη ΙΕ» επήρεια από τη Μ. Ανατολή. Το θέμα της προέλευσής τους (δες π.χ. στο χάρτη σου τα κοκκινωπά, από 7000-5800 π.χ., δηλ. ~4000 χρόνια πριν την πρώτη «κάθοδο» περί το 2200) νομίζω πως είναι ένα ξεχωριστό θέμα από το σημερινό/γλωσσολογικό. Πάντως σωστά, κατ΄εμέ, το συνδυάζεις με την γεωργία κλπ. (βάλε ρε συ και καμιά πιό σουλουπωμένη εικόνα, μετά σκρολλάρουμε ==> ξένη λέξη ?? μισή ώρα .) 69.f kar said 23 Μαΐου, 2018 στις 16:01 55 Μήπως από το 1970 στο Μεξικό; Ήταν και το πρώτο με ευρεία τηλεοπτική κάλυψη. Θυμάμαι το 1998 (Γαλλία) η Ελευθεροτυπία έκανε κανονική εκστρατεία υπέρ του «Μοντιάλ». Το επόμενο του 2002 (Ιαπωνία - Ν. Κορέα) δε θυμάμαι πώς το χειρίστηκε. 70.Φαρμακωμενο Πιονι said 23 Μαΐου, 2018 στις 16:44 Ενδιαφερον αρθρο, αν κι εκεινο το «douge» μου αφησε καποιες αμφιβολιες. Αν καποιος εχει οντως παλιο γαλλικο λεξικο και το επιβεβαιωσει, ανακαλω. Καλη παρατηρηση και για τα επιστημονικα αντιδανεια, γιατι εχω βαρεθει να ακουω για το πώς ειναι δηθεν λεξεις της αρχαιας ελληνικης - εκτος αν το «διαστημοπλοιο» αποδεικνυει οτι οι ΑΗΠ ειχαν γυρισει τον Γαλαξια. Ας μην δινω ιδεες σε μερικους, εδω που τα λεμε. Να σημειωσω μονο οτι ειδικα χωρις «πατσα» θα ημουν απολυτα χορτατος! 71.ΣΠ said 23 Μαΐου, 2018 στις 16:58 Δεν έχει Δημήτρη Σαραντάκο αυτή την βδομάδα; 72.Χρίστος Δάλκος said 23 Μαΐου, 2018 στις 17:08 62 «Από τη φράση αυτή και μόνο, προκύπτει πως υπάρχει δεισιδαιμονική αντίληψη πως κόβοντας το γρουσσί (υποθέτω το χαλινό) της γλώσσας γιατρεύεται κάποιος από κάτι, όχι απαραίτητα από τον ίκτερο.» ?χι, ?πό τόν ?κτερο, πού θεωρε?ται ?τι ε?ναι «γρουσσί», «γλωσσί», ?τοι μιά γρο?σσα (γλ?σσα) κάτω ?πό τήν γλ?σσα. «Άλλωστε είναι αρχαία λέξη κι ο ίκτερος, δε βρίσκω εύλογο να υπάρχουν δύο λέξεις για το ίδιο σημαινόμενο, ειδικά για κάτι τόσο συγκεκριμένο.» ?δ? γιά πολύ πιό συγκεκριμένα πράγματα ?πάρχουν δυό λέξεις καί δέν ε?ναι ε?λογο γιά τό γρουσσί / χρυσ? καί γιά τόν ?κτερο; Πρβλ. ?χθύς / ?ψάριον (= ψάρι), ?δη στόν Μένανδρο, ?ρος / βουνός, γουνός (?δη στόν ?μηρο) κ.?. 63 «Η *αρρώστια* υπάρχει πολύ πριν από τον χρυσό και τις τεχνικές εξόρυξής του. Όχι η *λέξη* που την περιγράφει! Μην τα μπερδεύουμε αυτά, είναι τελείως διαφορετικά πράγματα» Βεβαίως ? ?ρρώστια. Κάτι πού καθιστ? ε?λογη τήν συνειρμική σύνδεση το? χρώματος το? χρυσο? μέ α?τό τ?ς προϋπάρχουσας ?ρρώστιας κι ?χι τ?ς ?ρρώστιας μέ τόν κατόπιν ?πάρξαντα χρυσό. Λέω ε?λογη, ?λλά βεβαίως ?χι καί καταναγκαστική. ?ν ?πιμένω στήν συσχέτιση τ?ν γρουσσί / χρυσ? ε?ναι γιατί δέν μπορ? νά θεωρήσω τήν φωνητική / σημασιολογική σύμπτωση «συμπτωματική». 64 «Οι πιο πολλές ξαναδιώχτηκαν μετά από αιώνες, και έτσι λέμε τελωνείο και όχι κομμέρκιο, για παράδειγμα. Οπότε δεν υπάρχει φόβος - ιδίως για κάποιον που υποστηρίζει ότι τα βαθύτερα στρώματα της προελληνικής έχουν τέτοια δύναμη επιβίωσης έστω και αμάρτυρα» Δυστυχ?ς ?πάρχει, ?γαπητέ Δύτα, γιατί σήμερα, μέ τήν διάδοση τ?ν τηλεοπτικ?ν ΜΜΕ, α?τό πού γινόταν σέ 500 χρόνια καί βάλε, σήμερα γίνεται σέ μιά δεκαετία, καί πολύ λέω. ?ν πάσ? περιπτώσει, δέν σ?ς καταλαβαίνω. ?ποτίθεται ?τι νοιάζεστε γιά τήν ?λληνική γλ?σσα, καί τό μόνο πού βρίσκετε νά π?τε σέ κάποιον πού ?πισημαίνει τήν ραγδαία της παραφθορά καί ?μερικανοποίηση ε?ναι ?τι συνωμοσιολογε?; ?σο γιά τό ?τι τά «βαθύτερα στρώματα της προελληνικής έχουν τέτοια δύναμη επιβίωσης έστω και αμάρτυρα», ?μάρτυρο ε?ναι τό βουνό, ?μάρτυρο τό σ?κο, ?μάρτυρο τό σκόρδο ? ? μάραθος κ.λπ., κ.λπ., πού θεωρο?νται ?λα «προελληνικά»; 73.ΛΑΜΠΡΟΣ said 23 Μαΐου, 2018 στις 17:10 59 - Eυχαριστώ για την απάντηση αν και είναι μόνο για το πρώτο σκέλος της ερώτησής μου, το ουσιώδες «τι συμφέρον έχουν από αυτό» το αποφύγατε. Διαφωνώ με το σκεπτικό σας πως αυτά τα εξωθεσμικά κέντρα «?πιθυμο?ν νά διαγράψουν κομμάτια τ?ς ?στορίας το? ?λληνικο? λαο? πού τά θεωρο?ν ?νοχλητικά» οι λόγοι ήταν (όσοι είναι άνω των 50 θα θυμούνται, τα στρωματέξ κι ένα σωρό άλλα εξ) και είναι πιο πεζοί, αν τότε ήταν πιασάρικη εμπορική μόδα, τώρα είναι απλή εμπορική (πάντα) τακτική, το κοινό - πελατεία που κυρίως απευθύνονται, είναι κάτω των 40 ετών και στην συντριπτική τους πλειονότητα, είναι δικτυωμένοι στον παγκόσμιο ηλεκτρονικό ιστό και γνωρίζουν την αγγλική που για τα επόμενα 15-20 χρόνια τουλάχιστον, θα είναι η κυρίαρχη διεθνής εμπορική γλώσσα (ίσως αλλάξει αυτό από τα κινεζικά αν δεν γίνει σ΄αυτό το διάστημα π.πόλεμος, πράγμα που το θεωρώ σχεδόν απίθανο). Συμφωνώ μαζί σας πως είναι ενοχλητικό και αντιαισθητικό, από μικρό με ενοχλούσαν οι ξενόγραφες επιγραφές και τώρα μ΄ενοχλούν όλα αυτά που λέτε, υποψιάζομαι όμως πως μάλλον γιατί δεν ξέρω αγγλικά, γιατί οι κόρες δεν έχουν καμία ενόχληση και δεν έχουν απαρνηθεί τα ελληνικά που τα μιλούν πολύ καλά. Σταματώ εδώ για να μην εκτραπεί η συζήτηση αυτού του πολύ ωραίου σημερινού θέματος σε ανούσια, που στο καθ΄αυτό, μόνο να αφαιρέσω έχω. 74.Dimi said 23 Μαΐου, 2018 στις 17:10 # Τον άρτον έλεγαν οι γιαγιάδες #.Η λέξη διατηρείται στην εκκλησίαστικη γλώσσα η οποία έμεινε αναλλοίωτη για γνωστούς λόγους .Την καταλάβαιναν λόγω του.τον άρτον ημων τον επιούσιον ,την χρησιμοποιούσαν μόνο για εκεί. Δεν ήταν η μητρική τους λέξη για το ψωμί . 2 .εφοσον η αρχαία είναι μη κατανοητή για τον μέσο νεοέλληνα είναι μια άλλη γλώσσα.Και φωνολογικα ,και συντακτικά και λεξιλογικα ,δυσκολευόμαστε να το δεχτούμε για τους γνωστούς λόγους. Για τον δανεισμό ,η ελληνική στη φάση της δημιουργίας της έχει 60 τοις εκατό προελληνικό δάνεια από το υπόστρωμα ,ΙΕ και μη ΙΕ .Το 40 τοις εκατό είναι ελληνικό . 75.Νέο Kid said 23 Μαΐου, 2018 στις 17:18 To Μουντιάλ μπήκε -και έμεινε έκτοτε-στα ελληνικά στο παγκόσμιο της Αργεντινής το 1978. Και η μπάλα αντίντας τάνγκο (που παραδόξως, δεν μπήκε ούτε ειπώθηκε ποτέ σαν τανγκό.όπως έχει καθιερωθεί παλαιόθεν ο χορός) 76.Γιάννης Ιατρού said 23 Μαΐου, 2018 στις 17:19 51: Ρίβα, Άκουσα πως σε φωνάζει ο κος Λαζαρίδης ?? (68γ). Σε καλή μεριά, αν κι υπάρχουν και καλύτερα! Τα λέμε αργότερα, πάω για αγροτικές εργασίες. 77.Νέο Kid said 23 Μαΐου, 2018 στις 17:21 Οι αυτούσιες αγγλικούρες -ειδικά των μπασκετικών.- πάει κι έρχονται. Αλλά μερικές «αποδόσεις» στα ελληνικά που επιχειρούν αυτοί οι μασόνοι, δεν υποφέρονται με τίποτα! Αποκορύφωμα αηδίας «η γραμμή της φιλανθρωπίας» για τη γραμμή του φάουλ/ελευθέρων βολών. Είδαν κι άκουσαν οι χωρικοί ένα charity line και. 78.ΛΑΜΠΡΟΣ said 23 Μαΐου, 2018 στις 17:21 69 - Προσωπικά θυμάμαι πως το 1982 στην Ισπανία ακούστηκε για πρώτη φορά κι από το 1986 στο Μεξικό και μετά καθιερώθηκε, το 1978 σαφώς λέγανε οι εκφωνητές και λέγαμε στις παρέες, παγκόσμιο κύπελο. 79.Γιάννης Ιατρού said 23 Μαΐου, 2018 στις 17:22 74a: Dimi, χρησιμοποιούσαν όμως παρόμοιες λέξεις, π.χ. «αρτήθηκα», και στην καθημερινή προφορική επικοινωνία τους ?? 80.ΣΠ said 23 Μαΐου, 2018 στις 17:29 77 Για μένα το χειρότερο είναι «το ζωγραφιστό». 81.sarant said 23 Μαΐου, 2018 στις 17:38 Προς «Πέπη»: το σχόλιο προς τον ΧΔ θα κοβόταν ίσως ακόμα κι αν δεν είχες αποκλειστεί. 74 Η γιαγιά μου έλεγε άρτο το αντίδωρο της εκκλησίας. Και όταν εγώ το είχα πει ψωμί, με διόρθωσε «Δεν είναι ψωμί, είναι άρτος!» 71 Το χτεσινό άρθρο ήταν φυσικά έκτακτο κι έτσι εκτόπισε το κείμενο του πατέρα μου, ενώ το σημερινό το είχα ετοιμάσει από μέρες, οπότε το άρθρο του πατέρα μου μετατέθηκε για αύριο. 70 Σε λεξικά του 19 αιώνα το βρίσκεις 72 Λέει ο Χρήστος; Βεβαίως ? ?ρρώστια. Κάτι πού καθιστ? ε?λογη τήν συνειρμική σύνδεση το? χρώματος το? χρυσο? μέ α?τό τ?ς προϋπάρχουσας ?ρρώστιας κι ?χι τ?ς ?ρρώστιας μέ τόν κατόπιν ?πάρξαντα χρυσό. Λέω ε?λογη, ?λλά βεβαίως ?χι καί καταναγκαστική. ?ν ?πιμένω στήν συσχέτιση τ?ν γρουσσί / χρυσ? ε?ναι γιατί δέν μπορ? νά θεωρήσω τήν φωνητική / σημασιολογική σύμπτωση «συμπτωματική». Με άλλα λόγια, βρίσκεις ισχυρή φωνητική σύμπτωση στο γρουσί - χρυσή και όχι στο hurusu-χρυσός, βρίσκεις ισχυρή σημασιολογική σύμπτωση στο γρουσί-χρυσή / χρυσός και όχι στην απόλυτη σημασιολογική ταύτιση της σημιτικής και της ελληνικής λέξης για το μέταλλο και προσπερνάς ότι η ελληνική λέξη για το μέταλλο έχει μαρτυρηθεί από τα πανάρχαια χρόνια ενώ η χρυσή μόνο στα νεότερα. Με όλον τον σεβασμό, αυτά τα θεωρώ ταχυδακτυλουργίες που έχουν και τον δευτερεύοντα εθνωφελή σκοπό να αποκαθηλώσουν μια σημιτική ετυμολογία. 82.gpoint said 23 Μαΐου, 2018 στις 17:41 Σχετικό με το άρτος, ψωμί το περιστατικό.πούλαγε την πραμάτεια του όταν τέλειωνε η κυριακάτικη λειτουργία φωνάζοντας » ψωμάκια, ψωμάκια» και χαμογελούσαν οι παντρεμένες κι αναψοκοκίνιζαν οι αnύπαντρες. Πέφτει στην αντίληψη του παπά, πιάνει τον μικροπωλητή και τον παρακαλεί να αλλάξει την λέξη που προκαλούσε πονηρές σκέψεις, «Εντάξει» τουλέει ο μικροπωλητής και την άλλη Κυριακή φώναζε «Αρτίδια, αρτίδια» ! 83.Χρίστος Δάλκος said 23 Μαΐου, 2018 στις 18:13 81 «και προσπερνάς ότι η ελληνική λέξη για το μέταλλο έχει μαρτυρηθεί από τα πανάρχαια χρόνια ενώ η χρυσή μόνο στα νεότερα». «αυτά τα θεωρώ ταχυδακτυλουργίες που έχουν και τον δευτερεύοντα εθνωφελή σκοπό να αποκαθηλώσουν μια σημιτική ετυμολογία». ?πως στήν παλαιοντολογία ?πάρχουν μοναδικά ?πολιθώματα πού μ?ς διαφωτίζουν γιά προϋπάρξασες ?ξελίξεις, ?τσι καί στήν γλ?σσα ?πάρχουν γλωσσικά ?πολιθώματα. ?σο γιά τήν ?μοιότητα μέ τίς σημιτικές λέξεις -πού δέν τήν ?ρνο?μαι- τό ε?λογο συμπέρασμα πού συνάγεται, λαμβανομένου ?π' ?ψει καί το? γεγονότος ?τι ? λεγόμενος «προελληνικός» πληθυσμός κατε?χε τίς τεχνικές ?ξόρυξης το? χρυσο?, ε?ναι ?τι ? δανεισμός ?κολούθησε ?ντίστροφη φορά. Τώρα, τί φταίω ?γώ ?ν ? γρο?σσα / γλ?σσα ε?ναι ?λληνική λέξη καί ?πομένως ? «προελληνικός» χρυσός πρωτοελληνικός; Τέλος, γιά τά περί Super League καί ?λλων ?μ?ν, κατευθυνόμενων παρεμβάσεων στήν γλ?σσα μας, ?φιερώνω, καθώς πρέπει νά ?ποχωρήσω, ?να ποίημα στά παιδιά τ?ς ΑΕΚ - τό καλό νά λέγεται: Παιδιά τ?ς ΑΕΚ σ?ς ε?χαριστ? γι? α?τό τό ?λφα τό ?λληνοβυζαντινό πού γράψατε στόν το?χο τόν ?ντικρινό. Γράφουν πολλά τ? ?ντίπαλά σας ?μερικανάκια, γιά red καί green, gates, fun club, κι original, θαρρ?ντας πώς θά πάρουν ?τσι τό πρωτάθλημα. Δέν ξέρουν ο? κακόμοιροι πώς τό πρωτάθλημα τό ?χετε πάρει ?σε?ς, παιδιά τ?ς ΑΕΚ, ?φο? ?κε?νοι παίζουνε στή Super League. 84.venios said 23 Μαΐου, 2018 στις 18:14 Πριν απο αρκετο καιρο, ημουν φοιτητης στη Γαλλια, κι ενας συμβοιτητης μου με ρωτησε:-il - Combien y a-tde faces sur un icosaedre? (Ποσες εδρες εχει ενα εικοσαεδρο;) Απάντησα: - Vingt evidemment! (Εικοσι φυσικα!) Οπότε απόρησε: - Qu'est-ce qu'il y a d'evident? (απο πού κι ως πού φυσικά;) Σχολιάστε Γράψτε το σχόλια σας εδώ....Γράψτε το σχόλια σας εδώ.... Gravatar Λογότυπο WordPress.com Φωτογραφία Google+ Φωτογραφία Twitter Φωτογραφία Facebook « Χάρρυ Κλυνν, κατά κόσμον Βασίλης Τριανταφυλλίδης (1940-2018) Δημιουργήστε ένα δωρεάν ιστότοπο ή ιστολόγιο στο WordPress.com. Follow ________ Orasi mailing list για την διαγραφή σας από αυτή την λίστα στείλτε email στην διεύθυνση orasi-requ...@hostvis.net και στο θέμα γράψτε unsubscribe Για να στείλετε ένα μήνυμα και να το διαβάσουν όλοι οι συνδρομητές της λίστας στείλτε email στην διεύθυνση Orasi@hostvis.net διαβάστε τι συζητά αυτή η λίστα http://hostvis.net/mailman/listinfo/orasi_hostvis.net Για το αρχείο της λίστας http://www.mail-archive.com/orasi@hostvis.net/ Εναλλακτικό αρχείο: http://hostvis.net/pipermail/orasi_hostvis.net/ παλαιότερο αρχίο (έως 25/06/2011) http://www.freelists.org/archives/orasi __________ NVDA δωρεάν αναγνώστης οθόνης ένα πρόγραμμα ανοιχτού λογισμικού http://www.nvda-project.org/ _____________ Τα ηχογραφημένα βιβλία με φυσική φωνή που ανεβαίνουν στις βιβλιοπροτάσεις προσφέρονται από τις βιβλιοθήκες που λειτουργούν οι φορείς των τυφλών ____________
