Η πτώση του Παρισιού, μυθιστόρημα του Ηλία Έρενμπουργκ Posted by sarant στο 17 Μαΐου, 2018 Παλιομοδίτης όπως είμαι, οι αγαπημενοι μου συγγραφείς ειναι επίσης παλαιοί -ένας απ' αυτους ο σοβιετικός Ηλίας Έρενμπουργκ, που αποσπάσματα απο τα απομνημονεύματά του και από άλλα έργα του έχω ξαναβάλει στο ιστολόγιο. Περνώντας προσφατα από το βιβλιοπωλείο της Σύγχρονης Εποχής είδα ότι εκδόθηκε, σε δύο τόμους και συνολικά 720 σελίδες, το μυθιστόρημα «Η πτωση του Παρισιού» του Ερενμπουργκ. Το πήρα και το διάβασα σχεδόν απνευστί -το ένιωθα πως θα μου άρεσε και δεν έπεσα έξω. Είχε βγει και παλιά από άλλον εκδοτικό οίκο, όμως τούτη η έκδοση της Συγχρονης Εποχής πρέπει να είναι φετινή (αν κάνω λάθος, διορθώστε). Στην Πτώση του Παρισιού, ο Έρενμπουργκ δινει μια τοιχογραφία της Γαλλίας από το 1936 και τις εκλογές που έφεραν τη νικη του Λαϊκού Μετώπου έως το 1940 και την είσοδο των Γερμανών στο Παρίσι μετά τη συνθηκολόγηση. Ο Έρενμπουργκ, με διαφορά ο πιο δυτικός από τους Σοβιετικούς συγγραφείς, περιγράφει πράγματα που τα έζησε από πρώτο χέρι, αφού εκείνην την περίοδο ζούσε στο Παρίσι ως ανταποκριτής σοβιετικών εφημερίδων (αν και ειχε περάσει αρκετους μήνες και στην Ισπανία ως πολεμικός ανταποκριτής στον εκεί εμφύλιο· άλλωστε και η Ισπανία φιγουράρει στο μυθιστόρημα). Καθώς διάβαζα το μυθιστόρημα, εδώ κι εκεί αναγνώριζα σκηνές και φράσεις που τις είχε επίσης περιγράψει και αναφέρει ο Έρενμπουργκ, αν και κάπως διαφορετικά, στα απομνημονεύματά του. Ειναι παραδοσιακό μυθιστόρημα, όπου παρελαύνουν δεκάδες ήρωες, οι περισσότεροι απ' αυτους ζωγραφισμένοι πολύ πετυχημένα. Ο ίδιος ο Έρενμπουργκ, κρίνοντας το έργο του, έγραψε ότι «ορισμενοι ήρωες μού φαίνονται ζωντανοί, με τρεις διαστάσεις, άλλοι επίπεδοι, κατάλληλοι για πλακάτ» και συνεχίζει λέγοντας ότι κακώς έκανε αψεγάδιαστους τους «καλούς» (τον κομμουνιστή εργάτη Μισό ή Μιχιό, θα πούμε μετά, ή τη Ντενίζ). Πέτυχε όμως πολύ καλά τους ενδιάμεσους, σαν τον έξυπνο και ευαίσθητο καπιταλιστή Ντεσέρ. Ίσως ο πιο καλοσχεδιασμένος χαρακτήρας να είναι ο πολιτικός Τεσά, βουλευτής του ριζοσπαστικού κόμματος, που ξεκινάει από βουλευτής του Λαϊκού Μετωπου και καταλήγει υπουργός του Πετέν -ο συγγραφέας περιγράφει με μεγάλη επιτυχία και πολύ πειστικά την αλυσίδα των συμβιβασμών και των υποχωρήσεων. Το βιβλίο έχει ενδιαφέρουσα ιστορία, την οποία δεν θα την πληροφορηθεί ο αναγνώστης της σπαρτιατικής έκδοσης της Σύγχρονης Εποχής. Τη λέω σπαρτιατική, επειδή παρουσιάζει σκέτο το κείμενο: δεν έχει ούτε προλογο, ούτε μεταφραστικές ή άλλες υποσημειώσεις, ούτε επίμετρο, ούτε τίποτα, μόνο ένα σημείωμα στο οπισθόφυλλο, για το οποίο θα πω μετά. Βέβαια, το κείμενο αρκεί και αποζημιώνει τον αναγνώστη με το παραπάνω, παρά τα μεταφραστικά προβλήματα (βλ. παρακάτω). Αλλά στην εποχή μας, ο αναγνωστης θέλει και κάτι παραπάνω. Ο Έρενμπουργκ άρχισε να γράφει το βιβλίο αυτό τον Σεπτέμβριο του 1940, ενάμιση μήνα από τότε που γύρισε στην ΕΣΣΔ (έφυγε από τη Γαλλία μετα τη ναζιστικη επικράτηση). Το έγραφε αφοσιωμένος και συνεπαρμένος, θέλοντας να δείξει πώς και γιατί κατέρρευσε μια μεγάλη χώρα (την οποία αγαπούσε και θαύμαζε) και να προειδοποιησει για τον γερμανικό κίνδυνο. Ήταν όμως περίεργοι καιροί. Θέλοντας να δείξουν ευλαβική συνέπεια στην τήρηση του συμφωνου Ρίμπεντροπ-Μολότοφ, ώστε να κερδίσουν χρονο, οι σοβιετικές αρχές ήταν βασιλικότερες του βασιλέως κι έτσι πχ έσβηναν αναφορες στον φασισμό. Σε κάποιο σημείο του πρωτου μέρους του μυθιστορήματος, ο συγγραφέας περιγράφοντας μια διαδήλωση στη Γαλλία το 1936, γράφει ότι το πλήθος φώναζε «Κάτω ο φασισμός!» Το περιοδικό Ζνάμια, στο οποίο δημοσιεύτηκε το πρώτο μέρος, απαίτησε να το αλλάξει σε «Κάτω οι αντιδραστικοί!». Αυτά τον Φεβρουάριο του 1941. (Οι σοβιετικοί έκαναν πολύ χειρότερα πράγματα τότε -ας πούμε, παρέδωσαν στον Χίτλερ Γερμανούς κομμουνιστές που είχαν βρει άσυλο στην ΕΣΣΔ. Ίσως ήταν απαραίτητο, αλλα δεν παύει να προκαλεί ανατριχίλα). Οταν ολοκληρώθηκε το δεύτερο μέρος του μυθιστορήματος, το περιοδικό αρνήθηκε να το δημοσιεύσει ως πολιτικά επικινδυνο. Ωστόσο, ο Έρενμπουργκ συνέχισε να γράφει το τρίτο μέρος. Τότε, μια μέρα στα τέλη Απριλιου του 1941 του τηλεφωνησε ο Στάλιν -ή, μάλλον, του τηλεφώνησε ο γραμματέας του και του είπε να πάρει το τάδε νούμερο και να μιλήσει με τον Στάλιν. Ο Στάλιν τον ενημέρωσε ότι είχε διαβάσει την αρχή του μυθιστορήματος και του άρεσε, και του είπε ότι θα του έστελνε ένα βιβλίο που θα τον βοηθούσε στη συνέχεια -ο Έρενμπουργκ το είχε ήδη διαβάσει. Μετά, ο Στάλιν τον ρώτησε αν στη συνέχεια του έργου θα περιγράψει και Γερμανούς φασίστες. Στο τρίτο μερος, απάντησε ο Έρενμπουργκ, θα περιγράψω την εισβολή των Γερμανών στη Γαλλία. Φοβάμαι όμως πως θα μου το απαγορέψουν αφού ούτε τη λέξη 'φασισμός' δεν με αφήνουν να χρησιμοποιήσω. «Συνεχίστε εσείς», του είπε ο Στάλιν, «κι ύστερα, με κοινές προσπαθειες και των δυο μας, θα πείσουμε ελπίζω τους αρμόδιους να το προωθήσουν». Κάτι τέτοια τα έκανε πότε-ποτε ο Στάλιν, να παρουσιάζει δηλαδή την ενδιάμεση γραφειοκρατία σαν το βασικό εμπόδιο. Ωστόσο, ο Έρενμπουργκ από αυτό έβγαλε το συμπερασμα πως όπου νάναι θα ξεσπούσε ο πόλεμος. Παντως, το τηλεφώνημα του Στάλιν μαθεύτηκε κι έτσι όλοι οι πολιτιστικοί παράγοντες της χώρας άρχισαν να ζητούν από τον Έρενμπουργκ να τους διαβάσει αποσπάσματα από το χειρόγραφο του βιβλίου του. (Από αυτές τις δημοσιεύσεις και τις δημόσιες ομιλίες οι συγγραφείς αμείβονταν κι έτσι ζούσαν καλά στη Σοβιετία, ακόμα κι όταν βρισκονταν σε ελαφρά δυσμένεια). Δυο μήνες μετά, οι Γερμανοί εισέβαλαν στην ΕΣΣΔ. Ο Έρενμπουργκ είχε σχεδόν τελειώσει και το τριτο μέρος, του έλειπαν κάποια τελευταία κεφάλαια. Με τη φούρια του πολέμου, σταμάτησε να γράφει, είχε άλλα καθήκοντα. Όταν εκκενωθηκε η Μόσχα -γιατί φοβούνταν πως θα εμπαιναν οι Ναζί- το χειρόγραφο του τρίτου μέρους έμεινε πίσω, στα γραφεία του Ζνάμια. Δεν ειχε αντοχη να ξαναρχίσει από την αρχή το τρίτο μέρος αλλά κατά καλή τύχη μερικούς μήνες αργότερα, που είχε πια αποτραπει η απειλή για τη Μόσχα, ενας εργάτης του τυπογραφείου τού ανακοίνωσε ότι είχε περιμαζέψει τα πεταμένα χειρόγραφα -κι έτσι συμπλήρωσε το τέλος και το μυθιστόρημα εκδόθηκε το 1942. Μεταφράστηκε αμέσως στα αγγλικά -στο μετρό του Λονδίνου το διάβαζαν την ώρα των βομβαρδισμών. Όλη αυτή την ιστορία του βιβλίου, που ειναι ενδιαφέρουσα, πιστεύω, ο αναγνώστης δεν θα την πληροφορηθεί εκτός αν μας διαβάσει. Οπως είπα, το μονο που περιλαμβανει η έκδοση της Σύγχρονης Εποχής, εκτός από το ίδιο το κείμενο, είναι ένα σημείωμα στο οπισθοφυλλο, το οποίο φροντίζει να βάλει τα πράγματα στη. σωστη τους διάσταση: Μπορεί ένα Κομμουνιστικό Κόμμα συμμετέχοντας σε μια αστική κυβέρνηση ν' αποτρέψει την οικονομική καπιταλιστική κρίση και τις συνέπειές της; Μπορεί ν' αποτρέψει τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο; Ποιες είναι οι επιδιώξεις της αστικής τάξης και των κομμάτων της -και ιδιαίτερα της σοσιαλδημοκρατίας- όταν προσπαθούν να εγκλωβίσουν ένα Κομμουνιστικό Κόμμα σε μια τέτοια κυβέρνηση; (όλο το σημείωμα, εδώ). Παναπεί, ο Έρενμπουργκ τα λέει για να τ' ακούσει ο ΣΥΡΙΖΑ και το ΚΚΠορτογαλίας που στηρίζει την κεντροαριστερή κυβέρνηση. Μονο που ο Έρενμπουργκ δεν τα λέει ακριβώς έτσι -ο ίδιος δεν κατηγορεί τους κομμουνιστές, αλλά τους ασταθείς και αναξιόπιστους συμμάχους τους της κεντροαριστεράς. Αλλά τέλος πάντων, αυτό ας το προσπεράσουμε διότι είναι πολιτική διαφωνία και στο κάτω κάτω η ιστορία των αλλεπάλληλων συμβιβασμών του γαλλικού Λαϊκού Μετώπου δίνει τροφή για πολλές συζητήσεις. Πάμε όμως στα μεταφραστικά. Το χούι βγαίνει μετά την ψυχή. Διαβάζοντας το μυθιστορημα, ενώ με συνάρπαζε, σκόνταφτα κάθε τόσο, κάθε δυο σελίδες ας πούμε, σε κάτι που δεν μου άρεσε στη μετάφραση και ιδίως στην απόδοση των ονομάτων. Τελικά κατέληξα στο συμπέρασμα πως ο μεταφραστής πιθανώς να μην έχει μεταφράσει από τα ρώσικα και θα προσπαθήσω να το αποδείξω. (Στην πρώτη σελίδα, γραφεται ο τιτλος του βιβλίου στα ρώσικα, αλλά δεν δηλωνεται ρητά πως η μετάφραση έχει γίνει από τα ρώσικα). Υποψιάζομαι πως δεν μεταφράστηκε από τα ρώσικα, διότι έχει πολλά λαθη στην απόδοση των γαλλικών ονομάτων και τοπωνυμίων, που δεν δικαιολογούνται αν τα βλέπεις μεταγραμματισμένα στο κυριλλικό αλφάβητο. Θα εξηγήσω τι εννοώ. Ένας από τους κεντρικούς ήρωες του μυθιστορήματος είναι ο κομμουνιστής εργάτης Μιχιό (έτσι στο βιβλίο). Τώρα, στα γαλλικά τέτοιος φθόγγος -χιο- δεν πολυυπάρχει. Υποψιαζόμουν λάθος. Βρηκα το πρωτότυπο και, όπως περίμενα, ο Έρενμπουργκ γράφει ????, παναπεί Μισώ ή Μισό με το σ παχύ. Για να το αποδώσει Μιχιό ο Έλληνας μεταφραστής, σημαίνει πως μεταφράζει από μια γλώσσα που γράφεται με λατινικό αλφάβητο και βλέπει το Michaud και δεν ξέρει να το αποδώσει. Σε ένα άλλο σημείο, στη σελ. 105, ο σοσιαλιστής υπουργός Βιάρ παραγγέλνει στον υπηρέτη του: -Ρόμπερτ, φέρε μου μια κουβέρτα. Θα μπορούσε βεβαια να έχει Άγγλο μπάτλερ, αλλά δεν είναι πολύ πιθανό. Το πρωτότυπο λέει - ?????, ????????? ??? ???? μεταγραμματισμενο Ρομπέρ. Αν έβλεπε το ρωσικό κείμενο, θα το απέδιδε Ρομπέρ. Όμως προφανώς βλέπει κάποια μετάφραση που έχει Robert και τσαπατσουλικα το αποδιδει Ρόμπερτ. * Πιο ουσιαστικό λάθος. Μια μόνιμη κριτική της ακροδεξιάς ήταν ότι όλα ελέγχονται από τους μασόνους. Για κάποιον πολιτικό, λένε (σελ. 92) - Ένας Γαλλο-μασόνος. Είναι του «Γκραν Οριάν» Αυτή η απόδοση είναι μαργαριταρένια. Δεν υπάρχουν «γαλλομασονοι». Είμαι σχεδόν βέβαιος πως ο μεταφραστής είχε μπροστά του γαλλική μετάφραση που έλεγε «franc-macon» και στη συνέχεια μπέρδεψε το franc (ελεύθερος, ελευθεροτέκτονες που τους λέμε κιεμείς) με το Francais. Αν διάβαζε το ρωσικό κείμενο δεν θα τα μπέρδευε διότι στα ρωσικά είναι σαφές: - ?????! ?? ? ???? «??????? ??????». Μασονος! Της Στοάς «Μεγάλη Ανατολή», λέει το ρώσικο κείμενο. * Κι άλλο ένα λάθος που δεν θα γινόταν αν μετέφραζε από τα ρώσικα. Στον Β' τόμο, σελ. 108, λέει για μια δακτυλογράφο που. ο διοικητής Λερουά, ο ευνοούμενος του στρατηγού, την κορτάριζε. Διοικητής; Τι βαθμός είναι αυτός; Μπορεί βέβαια να διοικούσε κάποια μονάδα, αλλά στα συμφραζόμενα δεν στέκει. Στα ρωσικά: ?? ??? ????????? ??????? ????????, ????? ?????. ?????, παναπεί major, ταγματάρχης ήταν ο Λερουά που κορταριζε την ξανθιά. Αλλά στα γαλλικά ο αντίστοιχος βαθμός είναι commandant, που σημαίνει και διοικητής. * Κι ένα ενοχλητικότατο λάθος. Σε κάποιο σημείο, σε μια λαϊκή συνοικία, τη Μπελβίλ, ακούγεται η Διεθνής που την τραγουδάνε οι εργάτες. Και παρατίθεται ο στίχος Ειναι η μάχη τελική. (σελ. 108) Αλλά βέβαια αυτός που το μετέφρασε είχε μπροστά του το γαλλικό C'est la lutte finale (και όχι το ρώσικο πρωτότυπο που έχει άλλον στίχο) και το μετέφρασε εντελώς κατά λέξη, σαν το «είδατε τον σκύλο μου μικρό;» του Οβελίξ. Στα ελληνικά, αν επιλέξεις να βάλεις τον γαλλικό στίχο για κουλέρ λοκάλ (και οχι το «ω νάτη μας προσμένει στο τέλος η Διεθνής») θα πεις «Είναι/αρχίζει η τελική μάχη». * Υπάρχει στην Ισπανία κάποιος ήρωας ονόματι Jose. Και οι γάτες ξέρουν ότι το ισπανικο όνομα είναι Χοσέ. Αν το δεις στα ρωσικα, δεν μπορεί να κάνεις λάθος, το έχουν μεταγραμματίσει ????. Με χ. Ο δικός μας όμως τον γράφει Ζοσέ! (204 του Β' τόμου). * Αντίθετα, οι μυστηριώδεις «Χουάνοι επαναστάτες» (Α319) είναι οι Chouans, οι Σουάνοι (βασιλόφρονες αντεπαναστάτες) -στα ρώσικα ????[??] * Παρομοίως, υπάρχουν αμέτρητες τραγικές αποδόσεις σε κύρια ονόματα και σε τοπωνύμια. Ενδεικτικά: - Κουίμπερ (Α301) το Quimper (Κεμπέρ) - Μπανταζόζ το Badajoz (Μπανταχόθ) - Μποτνία (Β111) η Βοθνία (Bothnia) - Σαμονίζ (Β150) το Chamonix (Σαμονί βεβαίως, το ξέρουν και τα γατάκια) - Σόλοκχοβ (Β230) ο Σόλοχοφ, υπαρκτό πρόσωπο και άλλα πολλά που βαρέθηκα να τα σημειώνω. * Και καμποσες αλλαγές νοήματος βρήκα. Κάποιες οχι πολύ σημαντικές. Στη σελ. 93 ο Τεσά εμφανίζεται να συζητάει με τους δικούς του «στο πρόγευμα». Πιο κάτω διαβάζουμε ότι «σταμάτησε για να πιπιλίσει ένα ποδαρακι πάπιας». Τρώνε πάπια για πρόγευμα οι Γάλλοι; Μεταφραστική αδεία μόνο. Το ρώσικο λέει ?? ??????, στο δείπνο. Ας πούμε πως ειναι απροσεξία. * Ίσως πιο σημαντικό. Στην Ισπανία, ο Λουσιέν μετανιώνει που αισθανθηκε συμπάθεια για τον κομμουνισμό. Και σκέφτεται (Β205) Η προκατάληψή του για τον κομμουνισμό; Λάθος! Είχε υποκύψει για μια στιγμή στη μεταδοτική αρρώστια μιας παράξενης χαράς. Σαν να μην ταιριάζει η «προκατάληψη», δεν βρίσκετε; Ο καημένος ο Έρενμπουργκ γράφει: ????????? ???????????. και αυτό θα πει «ο ενθουσιασμος του για τον κομμουνισμό». Επίσης, όπως είπα, απουσιάζουν εντελώς οι υποσημειώσεις. Στα μυθιστορήματα υπάρχουν δυο σχολές. Εκείνοι που το φορτώνουν με υποσημειώσεις, με το σκεπτικό ότι ο Έλληνας αναγνώστης του 2018 δεν ξέρει πρόσωπα και πράγματα που ήξερε ο Ρώσος αναγνώστης του 1942, και οι άλλοι που τις αποφεύγουν πιστεύοντας ότι υποσημειώσεις δεν μπαινουν στη λογοτεχνία. Η μακαρίτισσα η Έφη Καλλιφατίδη ανήκε στη δεύτερη σχολή και κατάφερε να μεταφράσει βιβλίο του Εκο, τον Μπαουντολίνο θαρρώ, με μία και μόνη υποσημείωση. Εγώ ειμαι μαλλον της πρώτης σχολής και όταν είχα μεταφράσει, προ αμνημονευτων χρονων, το Γεράκι της Μάλτας για τη Σύγχρονη Εποχή είχα βάλει καμιά δεκαπενταριά. Στην Πτώση του Παρισιού θα έβαζα καμιά διακοσαριά, αν μη τι αλλο για να πληροφορηθει ο αναγνώστης ποια ονόματα αφορούν υπαρκτά πρόσωπα -αλλά τέλος πάντων, στην εποχή του Γκουγκλ και της Βικιπαίδειας αυτό δεν ειναι τελείως απαραίτητο. Ωστόσο, παρ' όλα τα λάθη που επισήμανα και τα αμέτρητα άλλα που βαρέθηκα να αναφέρω ή να ερευνήσω, η μετάφραση δεν είναι κακή. Ο μεταφραστής καταφέρνει να αποδώσει τον ρυθμό του Έρενμπουργκ, δεν προδίνει τους χρόνους του, τις επιταχυνσεις και τις επιβραδύνσεις κι έτσι, παρα τα ψεγάδια, το κειμενο διαβάζεται καλά. Με έναν επιμελητή, τα περισσότερα ψεγάδια θα διορθώνονταν. Κακώς η Σύγχρονη Εποχή περιφρόνησε την ποιότητα σε ένα τόσο σημαντικό μυθιστόρημα. ________ Orasi mailing list για την διαγραφή σας από αυτή την λίστα στείλτε email στην διεύθυνση orasi-requ...@hostvis.net και στο θέμα γράψτε unsubscribe Για να στείλετε ένα μήνυμα και να το διαβάσουν όλοι οι συνδρομητές της λίστας στείλτε email στην διεύθυνση Orasi@hostvis.net διαβάστε τι συζητά αυτή η λίστα http://hostvis.net/mailman/listinfo/orasi_hostvis.net Για το αρχείο της λίστας http://www.mail-archive.com/orasi@hostvis.net/ Εναλλακτικό αρχείο: http://hostvis.net/pipermail/orasi_hostvis.net/ παλαιότερο αρχίο (έως 25/06/2011) http://www.freelists.org/archives/orasi __________ NVDA δωρεάν αναγνώστης οθόνης ένα πρόγραμμα ανοιχτού λογισμικού http://www.nvda-project.org/ _____________ Τα ηχογραφημένα βιβλία με φυσική φωνή που ανεβαίνουν στις βιβλιοπροτάσεις προσφέρονται από τις βιβλιοθήκες που λειτουργούν οι φορείς των τυφλών ____________
