Hebat Euy Mang Jamal. Wilujeng janten jawara Esey!
Upama ditengetan, gaya tulisan mang Jamal, jiga nu heureuy, cenderung teu
seurieus, tapi eusina "jero". Gaya jiga kieu asana teh merenah jeung
komunikatif pikeun "pembaca" kalangan barudak ngora. Gaya tulisan siga kieu
bakal jadi "tren", tos jadi "cap dagang" (trade mark) mang Jamal.
baktos,
mrachmatrawyani
(anu masih "dagang- degeng")
--- On Mon, 10/26/09, ja...@itenas.ac.id <ja...@itenas.ac.id> wrote:
From: ja...@itenas.ac.id <ja...@itenas.ac.id>
Subject: [Urang Sunda] horeeee juara I esey LBSS 2009
To: urangsunda@yahoogroups.com, kisu...@yahoogroups.com
Cc: baraya_su...@yahoogroups.com
Date: Monday, October 26, 2009, 11:41 AM
alhamdulillah, esey si kuring nu dimuat majalah basa Sunda Cupumanik, nu
judulna "Masagi" jadi pinilih (juara) ka hiji ku Lembaga Basa jeung Sastra
Sunda (LBSS) pikeun taun 2009. juri kategori esey, abdullah mustappa,
teddy a.n muhtadin (dosen sastra sunda unpad), hawe setiawan. salah sahiji
alesana, esey si kuring mesek babasan paribasa sunda :masagi, buleud jeung
nyungcung (segitilu=juru tilu) kalayan dianalisis hartina nu pakait jeung
religiositas, senirupa/estetika, matematika, jsb.
acara pamasrahan hadiah kamari saptu di gedong ypk jl naripan bdg. hadiah
duit opat juta rupiah.
sanggeus sawareh disetor ka penjaga gowah di imah, oge masihan ka pun
biang nu kaleresan sumping ngalongok, oge ka ibu mertua -meh adil- sesana
bieu dibelikeun euro, pikeun tambahan bekel jang di leiden. 1,6 jutaan
meunang 115 euro. heuheu.
juara ka dua, Burjo (bubur kacang ijo) kenging kang Asep Budi Setiawan,
urang dinas parbud kuningan. esey ieu dimuat galura, eusina ngabahas
tukang bubur kacan ijo nu kabeh urang kuningan di yogyakarta. cenah aya ka
400urang tukang burjo di yogya, jst. sigana poin juri dina esey ieu,
ngagunakeun basa sunda pikeun ngabahas ekonomi, jst.
juara katilu, he love deui namina, judulna masarakat adat.
----
ieu artikel juara teh :)
Masagi
Ku Mang Jamal
Alam dunya nu éndah ieu dicipta ku Pangeran. Kusabab diciptana ku
Pangéran, tangtu rupa atawa wanguna hadé jeung sampurna. Kasampurnaan alam
ieu sok dipaké pikeun siloka kaasup dina babasan jeung paribasa.
Karancagéan kolot baheula enggoning ngarumuskeun jurus pikeun
nyanghareupan hirup jeung kahirupan, salah sahijina dina wangun babasan
jeung paribasa, sawaréh dijieun ku cara siloka nu nginjeum ti kaayaan alam
éta. Model atawa rupa suhunan imah vernakular di Tatar Sunda make conto
alam, boh manuk boh mangrupa sato. Diantarana ranggon –ti manuk ranggon;
julang ngapak, badak heuay, tagog atawa jogo anjing, jeung galudra ngupuk.
Cara niru ka alam oge aya dina ngagambarkeun kageulisan hiji wanoja,
ditataan maké rupa nu aya di alam bari ditambahan sangkan jentre: angkeut
endog sapotong, ramo pucuk eurihan, lambéy jeruk sapasi, halis ngejelér
paéh, cangkéng lenggik nanding papanting, taar teja mentrangan, damis
kuwung-kuwungan, bitis héjo carulang, jst. Jadi kageulisan atawa kaendahan
dirupakeun tina kombinasi rupa nu aya di alam. Malah sangkan leuwih afdol,
simbol tina rupa alam dijentrekeun jeung kaayaananana pikeun mastikeun nu
dimaksud kalayan sampurna. Saperti dina ngagambarkeun gado, nu geulis mah
disebutna oge angkeut, nu hade diibaratkeun ku rupa endog tapi kudu
sapotong. halis istri nu geulis kudu siga jelér paéh, da mun jelérna hirup
mah duka kumaha rupa halis teh. Jadi sangkan ngajepatna hade, teu usik teu
malik luhureun panon, nya dipaehan heula tah si jeler teh!
Eusi babasan jeung paribasa diantarana ajaran moral atawa etika nu oge
bisa disebut falsafah pikeun ngalakonan hirup. Ilaharna mangrupa siloka
atawa perlambang nu ngandung harti jero bari dirangkéy ku basa nu ringkes,
jadi gampang ngingetna. Karasana pantes kénéh dipaké ayeuna oge jaga, teu
keuna ku waktu kadaluwarsa da teu make bahan tambahan siga formalin.
Mun urang bingung kudu kumaha gaul boh jeung papada manusa atawa jeung
mahluk liana, aya jurusna, diantarana kudu hade gogog hade tagog -siloka
maké sipat kaayaan sampurna sato nu aya di alam. Pihartieunana, hirup kudu
hade dina nyarita oge dina tingkah laku, ucapan jeung kalakuan kudu sarua
alusna.
Sababaraha babasan atawa paribasa make kecap injeuman tina rupa atawa
wangun, nyaeta pasagi, buleud jeung segitilu. Kecap pasagi aya dina dina
babasan hirup kudu masagi. Naon sababna prak-prakan hirup nu hade
diibaratkeun kana rupa pasagi?
Masagi téh kecap gawé ti kecap kaayaan atawa sipat pasagi. Nu disebut
pasagi nyaeta rupa kotak – rupa nu dijieun ku opat sisi nu sarua ratana
atawa lempengna, tur ukuranana sarua. Pasagi nunjuk ka rupa nu sampurna
dina kanyataanana Biasana dilarapkeun utamana dina perkara ngalakonan
urusan dunya jeung ahérat atawa agama jeung darigama tea. Sipat pasagi
ngandung harti yén hirup téh boga sisi atawa widang nu teu ngan hiji atawa
sarupa. Sagala widang kahirupan kudu dilakukeun kalayan saimbang. Cara
urang hirup ayeuna di dunya, salian ti kudu mikirkeun kaperluan hirup di
dunya, oge kudu kukumpul amal-ibadah pikeun bekel engké jaga di aherat.
Ogé yén urang kudu sagala bisa atawa mahér sagala rupa, sabab hirup teh
teu gampang jeung loba pisan unak-anikna nu urang kudu bisa sangkan urang
hirup teu kadungsang-dungsang sangsara alatan euweuh kabisa. Ringkesna,
pasagi dijadikeun conto kumaha hirup kudu dilakonan. Sipatna tindakan
atawa kalakuan.
Duka kumaha sasakalana, pasagi éta dina basa Indonesia mah maké mamawa
bujur sagala, enya, bujur sangkar tea. Sigana sangkar teh ti basa Minang
pikeun pasagi, da di Sumatera Kulon aya lembur ngarana Batusangkar,
pastina di dinya aya batu nu rupana ngaharib-harib ka rupa pasagi. Kecap
sangkar éta tuluy dipaké oge pikeun rorompok manuk dina basa nasional,
sanajan rupana geus teu pasagi deui.
Rupa pasagi teu pati jentré ayana di alam. Dina ayana oge sigana ngan ukur
ngaharib-harib, teu saklek rupa pasagi. Da ongkoh rupa pasagi mah dijieun
ti opat sisi nu tiap juruna kudu nyékon -kecap ti parabot tukang bas,
pasékon- nu hartina opat juruna mun diukur persis 90 darajat téa. Rupa
pasagi loba dipaké pikeun wangun parabot sapopoé nu dijieun tina awi,
diantarana nyaéta bésék, pipiti, suku boboko, hihid jeung sajabana. Rupa
pasagi nu kawentar kamana-mendi utamana pikeun muslim sabab sok di
datangan ari naik haji tangtu Ka’bah di Mekah. Ceuk si cenah, harti Ka’bah
atawa kufah teh cenah pasagi. Kaligrafi nu tulisanana ngaharib-harib ka
rupa kotak disebut kufah atawa kufik.
Salian ti rupa pasagi, rupa atawa wangun nu dipaké dina babasan nyaéta
buleud. Cara dina kalimah “Niat kudu buleud”. Rupa buleud teh dijieun tina
garis nu tungtungna panggih, bari jarak ti tengah ka unggal sisi sarua.
Dina Matématika mah istilah na “jari-jari atawa “r”, tina radian atawa
radius téa. Niat urusanana jeung sikep yakin, patali ogé jeung sikep
méntal. Pikiran jeung tindakan ngahiji, siga garis buleud.
Rupa atawa wangun buleud aya jeung loba di alam. Diantarana panonpoé,
bulan, katumbiri, ombak leutik dina balong mun urang nyemplungkeun batu,
daun taraté, jsb. Dina parabot vernakular nu tina awi, rupa buleud dipaké
pikeun rupa tampir, nyiru, telebug, téténong, ayakan, jsb.
Rupa buleud sok dipake perlambang kasampurnaan nu sipatna ideologis kaasup
tauhid atawa kaimanan. Bulan atawa panonpoé nu rupa dasarna buleud dipaké
pikeun lambang nu islami. Ngan sangkan teu pahili jeung sorabi, bulan
digambarna sapasi, ongkoh sangkan masih aya tempat pikeun béntang.
Panonpoe dijadikan lambang salah sahiji ormas Islam -sangkan teu pahili
jeung rupa buleud séjéna- ditambahan ku garis nu nyebar ti sisi buleudan
nu hartina cahaya. Lambang bendera Jepang buleud beureum, nyimbolkeun
panonpoe isuk-isuk. Pikeun ngagambarkeun manusa suci, dina seni lukis
Nasrani, sirah manusa sok dibéré buleudan bodas nu disebut halo. Dina
pulitik (nipu rahayat leutik) sok kadéngé istilah kebulatan tekad hiji
partey atawa rombongan manusa dina raraga ngadukung hiji calon.
Rupa séjén nyaéta nyungcung. Cara dina kecap “ka balé nyungcung” siloka
pikeun dirapalan atawa akad nikah. Balé nyungcung ieu babasan pikeun
tempat suci atawa sakral utamana masigit. Sigana baheula akad nikah umumna
dilakukeun di masjid supaya leuwih afdol sabab tempat suci jeung ari nikah
teh apan upacara suci ogé. Suhunan masigit baheula umumna maké suhunan
model tropis nu numpuk siga gunung. Pangluhurna biasana segitilu lobana
opat nu dipasangkeun condong pahareup-hareup, ngawangun rupa limas.
Suhunan modél kitu biasana disebut limasan, tapi katémbong ti hiji sisi
mah segitilu. Jadi istilah nyungcung téh pikeun rupa limas nu dijieun tina
opat segitilu. Dina suhunan, segitilu ieu dua sisina nu tangtung sarua
panjangna jeung sarua darajat condong atawa miringna. Beh dieu, suhunan
masjid aya nu meunang impor ti tanah Arab, nya kubah téa nu rupana
belenong. Sanajan sabenerna mah rupa kubah ieu ogé dijadikeun suhunan
katédral cara di Italia ogé Russia.
Rupa nu ngaharib-harib ka segitilu aya di alam, contona gunung Cikuray di
Garut, siga pisan segitilu: dua sisi condong panggih di puncak, nu hiji
mah ngadapang dina taneuh. Dua sisi nu condong éta nyiptakeun rupa
nyungcung nu nunjuk ka langit –dihartikeun nuju ka Pangéran. Jadi kaharti
mun ku karuhun gunung dianggap suci atawa sakral, salian ti tempat bijilna
cai pikeun kahirupan, oge dipaké pikeun tempat muja, tempat karamat, makam
atawa astana, nu ayeuna sok disebut situs purbakala atawa sajarah tea.
Kusabab di Mesir mah euweuh gunung cara di urang, nya Fir’aun nyieun
gugunungan badag nu disebut piramid tea nu umumna dipake pikeun nyimpen
jasadna.
Rupa atawa wangun nu aya di alam dunya ieu loba pisan jeung moal kaitung.
Ku manusa modéren kaayaan kitu disederhanakeun atawa diringkes kana tilu
rupa dasar, nyaéta pasagi, segitilu jeung buleud. Eta tilu rupa dasar
dipaké dina élmu Matematika utamana Géometri jeung dina éstetika Seni
Rupa. Duka kumaha sasakalana, éta rupa dasar téh aya dina babasan atawa
paribasa di urang cara conto di luhur. Tapi dina henteuna aya patali
marga, bisa jadi sarua dina inditna: sarua nyokot conto rupa dasar nu aya
di alam, dumasar kana kasampurnaan alam jieunan Pangéran. Nu jelas,
masing-masing rupa éta sanajan dina wanda nu béda tapi sarua ngandung
pihartieun kaayaan sampurna atawa suci. Pasagi pikeun ngagambarkeun
kalakuan nu sampurna, buleud pikeun tékad atawa kayakinan nu sampurna,
segitilu pikeun tempat nu sampurna –dina harti suci atawa sakral.
Mang Jamal
Keur nalungtik éstetika Sunda dina artéfak budaya padumukan.
---
Dimuat majalah basa Sunda Cupumanik, edisi Maret 2008
