Divan clanak na temu stanja siptarskog uma, teza kako je zastita
srpskih spomenika ustvari rasizam....
Drugi pisu 20. Maj 2006. DANAS
Rasistička teza o srpskim tapijama
Pise: Škeljzen Malići/Danas
Jedna od osetljivijih tema pregovora o budućem statusu Kosova
jeste ona o zaštiti kulturnog i istorijskog nasleđa. U principu, ova
tema ne bi trebalo da bude politizovana. Kulturna i istorijska baština
trebalo bi da bude zakonski zaštićena bez obzira na to kakav će biti
status Kosova. Vrednost ove baštine je univerzalna i ne može se
podvesti u režim aktuelnih, političkih, etničkih i verskih deoba i
partikularizacija.
Međutim, problem sa zaštitom kulturne i istorijske baštine na
Kosovu proizilazi iz opšte varvarizacije odnosa intenziviranih u
poslednje tri decenije. Ova varvarizacija odnosa, kao omalovažavanje i
osporavanje vrednosti drugih, instrumentalizuje baštinu za potrebe
aktualnih političkih, nacionalnih i verskih ciljeva i kampanji. Pri
tom su upravo najvredniji spomenici najviše instrumentalizovani i,
posledično, ugroženi od varvarizacije koja podrazumeva i pretnju
njihovim uništenjem.
Da bismo konkretnije sagledali problem, uzeću primer
najvrednijih kosovskih kulturnih spomenika kao što su Manastir Dečani
(koji je UNESCO proglasio delom svetske baštine), Pećka Patrijaršija i
Gračanica. Na Kosovu ima i drugih spomenika najviše kategorije, ali ću
se ovde zadržati na ova tri najpoznatija. Nema sumnje da su ovi
spomenici univerzalna blaga koja pripadaju čovečanstvu, a ne
ekskluzivno bilo kojoj partikularnoj kulturi, naciji ili religiji.
Naravno, njihova univerzalna vrednost ne protivureči činjenici da su
oni ponikli u specifičnoj kulturi i okolnostima, kao i da su deo
hrišćanske, pravoslavne kulture. Međutim, u kontekstu oštrih
nacionalnih i verskih deoba u bivšoj Jugoslaviji, srpski
nacionalistički krugovi izvršili su tokom osamdesetih godina radikalno
redukcionističku nacionalizaciju i politizaciju ove baštine. Oni su,
naime, ove spomenike jednostavno "posrbili" i, štaviše, proglasili
istorijskim tapijama kojima se dokazuje da Kosovo pripada Srbiji.
Faktografski nije tačno da su srednjovekovni manastiri i hramovi bili
srpski u etničkom smislu. Oni su podizani kao hrišćanski hramovi. Srbi
u to vreme nisu bili konstituisani kao narod u modernom smislu reči, a
među hrišćanskim stanovništvom Kosova u ono vreme bio je priličan broj
onih koji nisu bili slovenskog i srpskog etničkog porekla. Prosto, u
srednjem veku i Albanci ili proto-Albanci takođe su bili hrišćani, i
hramovi o kojima govorimo bili su namenjeni i njima, kao što među
arhitektima, dekoraterima, slikarima i građevinarima takođe nisu mogli
biti samo Srbi, već i pripadnici drugih etničkih skupina.
Druga opasna redukcija je ona politička, kada su spomenici
kulturne baštine proglašeni za srpske tapije. Ova teza je koliko
politički netačna (kulturni spomenici ne treba da služe kao
"nacionalne" ili "državne"
tapije!) toliko i implicitno rasistička. Srpski nacionalisti su
otvoreno demonstrirali državnu i kulturnu supremaciju Srba na Kosovu,
ignorišući demografsku realnost i demokratska prava većine na Kosovu.
Činjenica da su najvažniji spomenici kulture na Kosovu tretirani kao
"srpski" i da su takođe visoko kotirani među istorijskim argumentima
na osnovu kojih je srpska država polagala pravo na suverenost nad
Kosovom protiv volje većine građana Kosova, dovela je do toga da su
ovi spomenici, i uopšte svi spomenici markirani kao srpski, u očima
većine postali "neprijateljski". Ova alijenacija većine od dela
najznačajnijeg kulturnog nasleđa Kosova dovela je do revanšističkih
napada albanskih ekstremista na srpsku nacionalnu, kulturnu i versku
baštinu marta 2004. godine, kada su spaljene pravoslavna crkva i
Bogoslovija u Prizrenu, Crkva u Prištini, i tako dalje.
S druge strane, ovu alijenaciju od kulturnih vrednosti i resursa
Kosova koje utiče da se delovi kompleksne kulturne baštine
doživljavaju kao neprijateljske, nepoželjne i kao tuđe vrednosti,
pojačana je i agresivnom politikom srpske države i nacionalističkih
krugova tokom 90-ih godina prošlog veka, a delimično i danas, prema
arheološkim, istorijskim, kulturnim i religioznim vrednostima koji su
klasifikovani kao nesrpski. Tokom rata srpske vojne formacije
uništavale su islamske hramove (džamije u Đakovici i
Peći) kao i istorijsku i kulturnu baštinu Albanaca (zgrada u kojoj je
osnovana Prizrenska liga). Kulturni imperijalizam Srbije ispoljen je i
u aktu uzurpiranja kolekcije arheološkog blaga kosovskog Muzeja, koja
je prebačena pre rata u Beograd i još uvek nije vraćena. Sve je to
doprinelo stvaranju klime opšte varvarizacije i uzajamnog kulturnog
osporavanja.
Aktuelni pregovori o statusu Kosova adresiraće i pitanje
adekvatnog tretmana i zaštite kulturne i istorijske baštine i to je
prilika da se prevlada varvarski pristup i praksa, time što će se u
prvi plan istaći da se radi o univerzalnim, a ne partikularnim
vrednostima. Neki predstavnici Srpske pravoslavne crkve u poslednje
vreme pokazuju tendenciju depolitizacije statusa kulturne i verske
baštine, vraćajući se univerzalnim principima vere, a ne
redukcionističkim teorijama da su manastiri etnička svojina ili
"tapije" za vlasništvo Srbije nad Kosovom.
S druge strane, i kod albanske strane uloženi su veći napori da
se izbegnu zamke varvarizacije kulturne baštine i odnosa prema njoj.
Ako su albanske vođe - vojvode, tokom otomanske vladavine vekovima
bili ugovorno angažovani da štite dva najznačajnija manastira, Dečane
i Pećku Patrijaršiju od nasilnika i pljačkaša, i uspeli su da ih
sačuvaju u veoma dobrom stanju, oni - kao i svi drugi spomenici i
vrednosti - treba i mogu da budu sačuvani i za pokolenja koja neće
biti opterećena današnjim prenaglašenim predrasudama. Najbitnije u
pregovorima jeste stvaranje klime poverenja da će sva kulturna i
istorijska nasleđa biti ravnopravno tretirana i zaštićena.
------------------------ Yahoo! Groups Sponsor --------------------~-->
Everything you need is one�click away.� Make Yahoo! your home page�now.
http://us.click.yahoo.com/AHchtC/4FxNAA/yQLSAA/NfOolB/TM
--------------------------------------------------------------------~->
Yahoo! Groups Links
<*> To visit your group on the web, go to:
http://groups.yahoo.com/group/SrpskaInformativnaMreza/
<*> To unsubscribe from this group, send an email to:
[EMAIL PROTECTED]
<*> Your use of Yahoo! Groups is subject to:
http://docs.yahoo.com/info/terms/
